نشریه خط

زمانی که فلز سخت و بی‌روح در دستان هنرمند ایرانی قرار می‌گیرد، انگار روح در آن دمیده می‌شود و به سخن درمی‌آید.
گروه آفرینش‌های هنری سلام با مجموعه‌ای به نام حدید، هنر دست استادکاران اصفهانی را عرضه کرده است. محصولاتی با نمادهای عاشورایی که با شیوه‌ای نو به مجسمه‌هایی تبدیل‌شده‌اند که می‌توانند جزئی از زندگی مردم شوند و گامی باشد در جهت زنده ماندن این نمادها که در سال‌های اخیر روبه فراموشی می‌روند. این مجموعه در میان دیگر محصولات سلام، به لحاظ انتخاب مواد و تکنیک به‌کاربرده شده متمایز است.
 هنرمندان این مجموعه با استفاده از طرح پرندگان، کلاه‌خود و قسمتی از علم‌های عاشورایی گویی می‌خواستند این مجموعه را مختص هنر عاشورا کنند. فرم طوق که از دیرباز در مراسم و دسته‌های عزاداری محرم به‌تنهایی و با به عنوان تیغه‌ی میانی و بلندتر از همه در علامت-علم-عزاداری استفاده می‌شده، شکلی شبیه به درخت سرو دارد. سرو در گنجینه‌ی ادبیات فارسی بیانگر راست‌قامتی و رشادت است. بر همین اساس طوق را نمادی از حضرت اباعبدالله(علیه السلام) می‌دانند.
تکمیل‌کننده‌ی این آثار فلزی، پایه هایی از جنس چوب گردو است که با تکنیک سوخت چوب روی آن حکاکی شده است. نکته‌ی دیگر این مجموعه طراحی بسته‌بندی آن است که هرچند، طراحی خلاقانه و نویی دارد ولی با توجه به قیمت بالای محصولات می‌توانست، طراحی بهتر و جذاب‌تری داشته باشد.

منسوجات مقدس مکه نام بخشی از نمایشگاه عظیمی بود که سال ۲۰۱۲ در موزه بریتانیا برگزار شد. این منسوجات شامل پارچه‌ها و پرده‌هایی هستند که قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارند و غالبا در مصر تولید و توسط کاروان حج به مکه فرستاده می‌شده‌اند.

شاید بارزترین این منسوجات پوشش خارجی کعبه باشد که به طور سنتی سیاه است. این جامه سیاه متشکل از سی و چهار قطعه پارچه، به هم دوخته شده‌ است و بر روی آن‌ها نیز اذکار مقدسی چون، الله جل جلاله، لا اله الا الله و محمد رسول الله به خط ثلث جلی گلدوزی شده است. شیوه تزئین اذکار در جامه بیرونی کعبه، به صورت آئینه‌ای است و فرمv مانند یا هفت و هشتی پارچه‌های دوخته شده نیز باعث شده تا انعکاس حروف بهتر دیده شوند. کمربند (حزام) طلایی نیز در ارتفاع دو سوم بالایی پوشش کعبه قرار گرفته و در هر وجه حدود هفت متر طول دارد، که بر روی آن با مفتول‌های طلا و نقره تزئین شده است. کمربند گاهی بازگردانده و تعمیر می‌شود. پرده درب ورودی کعبه نیز با ابریشم سیاه و مفتول‌های زرین و سیمین دوخته شده است. همراهی متون قرآن با دیگر عبارات و تعابیر، ترکیب منسجم و جسورانه‌ای را بر روی این پرده چاک‌دار به وجود آورده‌ است. 

نساجی ویژه‌ی پرده درب توبه (باب التوبه، در سمت راست ضلع شمالی درون کعبه و در زاویه رکن شامی، برای راه‌یابی به پلکان چوبین بام کعبه) نیز از ابریشم سبز همراه با تکه دوزی ابریشم قرمز و طلایی است. 

رسم قرار دادن منسوجاتی با طرح ویژه، در داخل کعبه از سال ۱۶۰۰ آغاز شده و در طول قرن‌های متمادی با تنوع اندکی رو به رو بوده است. طرح کلی پارچه‌های داخل کعبه نیز به صورت هفت و هشتی و منطبق با پوشش خارجی آن است. در داخل نوارهای باریک، آیاتی درج شده که اشاره به اهمیت کعبه دارند (۳:۹۶) . در نوار پهن بالا نیز مدال‌های دایره‌ای و فلاسکی شکل قرار دارند که درون آن‌ها سه نام از نام‌های خدا درج شده و در نوار پهن پایین نیز اذکار مقدس، لا اله الا الله و محمد رسول الله رسم شده است. این پارچه به احتمال زیاد توسط صنعتگران هندی در مکه تولید شده است.  

داخل مقام ابراهیم نیز در گذشته به طور سنتی با پوشش خاص خود تزئین می‌گشته؛ پوششی متشکل از چهار صفحه که از پارچه‌های به کار رفته در جامه خارجی کعبه ساخته می‌شده است. در این منسوج از ابریشم سیاه همراه با رشته‌های فلزی طلا و نقره گلدوزی و پولک دوزی استفاده شده است.

بسیاری از هنرها، مرزهای فعلی کشورها را در هم می‌شکنند و باعث زنده نگه‌داشتن هویت یکپارچه‌ی اقوام، می‌شوند. هویتی که با وجود مرزهای ظاهری بین ملت‌ها، هنوز قابل مشاهده است. سوزن‌دوزی ترکمن که به آن سیاه دوزی نیز می‌گویند، از جمله هنرهای کهن اقوام ترکمن است که در شمال شرقی ایران و کشور ترکمنستان به حیات خود ادامه می‌دهد. این هنر که در نزد زنان ترکمن جایگاه ویژه‌ای دارد یکی از عوامل، مرتبط نگه‌داشتن مردم این دوخطه ‌شده است.
زنان ترکمن به‌وسیله‌ی سوزن‌دوزی پارچه‌های ساده و بدون نقش را، منقش به طرح‌های زیبا و رنگارنگ می‌کنند که برای دوخت لباس سنتی ترکمن استفاده می‌شود. نوع دوخت این هنر زنجیره فشرده و بسیار ریز است که در ترکمنی به آن "سانجیم" می‌گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به‌صورت ذهنی بهره می‌گیرد. مهم‌ترین کارکرد سوزن‌دوزی بر حاشیه‌ی پیراهن و شلوار زنانه است. علاوه بر آن رداهای مردانه، کفش، کلاه، روسری‌های زنانه و سایر لباس‌های سنتی ترکمن نیز سوزن‌دوزی می‌شوند. درگذشته نوع نقش و جنس پارچه و نخ‌هایی که در سوزن‌دوزی استفاده می‌شد، نشان‌دهنده‌ی جایگاه اجتماعی و خانوادگی افراد بود و زنان با دقت و ظرافت در دوخت آن، مهارت خود را نشان می‌دادند. ترکمن‌ها از قدیم‌الایام به تهیه ابریشم که به‌عنوان ماده اصلی سوزن‌دوزی تلقی می‌شود، می‌پرداختند و دختران و زنان لباس‌های خود را با نخ‌های ابریشمی که با رنگ‌های طبیعی رنگرزی می‌شد، سوزن‌دوزی می‌کرده‌اند. مانند بسیاری از هنرهای دیگر سنتی ایران، این هنر نیز در آداب‌ورسوم مربوط به ازدواج جایگاه ویژه‌ای داشت که امروزه با توجه به کم‌رنگ شدن سنت‌ها، در معرض نابودی قرارگرفته است.
با نگاهی کارکردگرایانه و نه فقط موزه‌ای به این هنرها، می‌توان در کنار احیای دوباره‌ی آن‌ها، به کارآفرینی در این مناطق و جذب گردشگران داخلی و خارجی نیز کمک شایانی کرد. طبیعی است که با فعال شدن بیش‌ازپیش هنرهای بومی، فضای بیشتری برای خلاقیت و ظهور نوآوری در کنار آثار سنتی فراهم می‌شود.

در کوچه پس کوچه‌های شهر قم در انتهای یک محله‌ی قدیمی خانه‌ای تاریخی قرار دارد که مربوط به اواخر دوره قاجار است و امروزه به‌عنوان موزه صنایع‌دستی و محل آموزش هنرهای سنتی شناخته می‌شود. آنچه در این موزه بیش از پیش نظر بازدیدکننده‌ها را جلب می‌کند، آثار معاصری است که هنرمندانی گمنام با دستان قدرتمند خلق کرده‌اند. آثار قدیمی‌تری نیز به چشم می‌خورد ولی محوریت موزه با محصولات ممتاز و شاخص معاصر صنایع‌دستی قم و بخش کارگاه‌های زنده تولید صنایع‌دستی استان است.
محصولاتی مانند سفال و سرامیک، خرمهره، معرق چوب، قلم‌زنی مس، نقاشی روی شیشه، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و همچنین لباس‌های سنتی استان به نمایش درآمده است. به نظر می‌آید هدف گردانندگان این مجموعه، پیش از دایر کردن صرف یک موزه، معرفی آثار صنایع‌دستی استان و علاقه‌مند کردن عموم مردم به رشته‌های مختلف صنایع‌دستی با ایجاد کارگاه‌ها و کلاس‌های دائمی مختلف در این مجموعه است.
در میان آثار مختلف، سفالینه‌هایی که منقش به اسماء ائمه و آیات و روایات هستند و ظروف سفالی با طراحی‌های خلاق به چشم می‌خورند که معرف تفکر و فرهنگ سازندگان آن است و در نوع خود می‌توانند منشأ الهام برای هنرمندان جوان باشند. تنوع آثار صنایع‌دستی در موزه قم آن‌قدر است که بتواند علاقه‌مندان به این رشته را راضی کند. ولی مشکل اساسی، در عدم معرفی این مکان و دیگر موزه‌های مشابه به عموم جامعه و حتی جامعه هنری است.
این موزه که در خانه تاریخی یزدان پناه واقع‌شده است، در خیابان ۱۹دی (باجک)، کوچه ۱۱واقع‌شده و در دو نوبت صبح و عصر آماده بازدید برای علاقه‌مندان است.

هر چند ۲۱ تیر - روز بدون کیسه پلاستیکی- امسال هم بی سر و صدا گذشت، اما ما نباید به سادگی از محیط زیست‌مان بگذریم. باید ترک کنیم، اعتیادمان را به استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، لیوان‌های پلاستیکی، قاشق و چنگال پلاستیکی و... . کلاً این زندگی پلاستیکی را باید دور ریخت و جور دیگر باید زیست.

«خانه علم دروازه‌غار» در تهران، چند سالی است که به یکی از پیشگامان مهم و موثر در استفاده از ساک‌های نخی بدل شده است. ساک‌های دوست‌دار محیط زیست، معمولی نیستند، جادویی اند؛ چون ما را به هم وصل می‌کنند تا دست در دست هم دنیای‌مان را از هرچه آلودگی و سیاهی است پاک کنیم. طرح‌های رنگارنگ این ساک‌های نخی به دست کوچک اما پُر همت هنرمندانی نقش بسته که روزی آن‌ها را به نام کودکان کار یا خیابان می‌شناختیم. کوک به کوک‌ این ساک‌های زیبا نیز دست‌رنج مادران سرپرست خانوار می‌باشد. 

این ساک‌ها هرچند در ظاهر ساده‌اند، اما در واقع بسیار مهم و اثر گذارند؛ زیرا با تهیه و استفاده از این ساک‌ها، نه تنها به محیط زیست‌مان کمک می‌کنیم، بلکه با یک تیر چندین و چند نشان خیرخواهانه‌ی دیگر را نیز هدف قرار می‌دهیم، و یکی از حامیان زمین و زندگی می‌شویم.