نشریه خط

هنرهای دستی و سنتی ما اگرچه میراث فرهنگ و تمدن ما به حساب می‌آیند اما نباید از کارکرد آیینی که در گذشته داشته‌اند غافل بود. نگاره‌هایی که بعضاً برای تصویرسازی داستان‌های قرآن ،شاهنامه و یا تزیین مساجد استفاده می‌شد. در عصر حاضر با پیشرفت تکنولوژی علاوه بر تکثیر آثار هنری و بازتولید آن‌ها با تغییر بستر ارائه اثر، معنای اثر هنری را دگرگون کرده اند.مسئله تکثیر آن چیزی است که والتر بنیامین فیلسوف و منتقد ادبی و فرهنگی آلمانی از بین رفتن هاله تقدس اثرهنری بیان می‌کند. به سبب اختراع عکاسی آثار هنری که روزگاری تنها در کلیسا و خانه اشراف و بعداً در موزه ها قابل دیدن بودند امروزه هزاران نسخه ازآنها در کتاب‌ها و...یافت می‌شود. و این به معنی از بین رفتن هاله تقدس و یگانگی اثر است. تغییر بافت و بستر ارائه اثر هنری نیز گاهی به معنای اثر چیزی می افزاید و گاه معنای آن را بکلی دگرگون می‌کند.  
توجه به سنت‌ها و حفظ و تجدید هنرهای سنتی برای حفظ هویت و تمدن ایرانی از سیاست‌های کلی نظام در مقابله با تهاجم فرهنگی است. امروزه هنرمندان زیادی با انگیزه‌های متفاوت و البته گاه منافع اقتصادی آن، به این امر توجه نشان داده‌اند و به احیا و یا بهره‌گیری از هنرهای سنتی در خلق آثارشان پرداخته‌اند. در این میان صنعت چاپ و امکانات فراوان آن، دست هنرمند را برای کپی آثار هنری بر هر متریالی باز گذاشته‌است. بازتولید و تکثیر نه تنها اصالت اثر هنری را مخدوش می‌کند بلکه دیگر هنری مقدس نیست. شاید راه احیا و گرامیداشت هنر سنتی چیزی غیر از تکثیر آن بر وسایل پیش پا افتاده و مربوط به امور مصرفی روزانه مانند کیف و کفش و... باشد. وام‌گیری از هنر پیشین و تلفیق و کولاژهای متناسب و یا بهره بردن از صنایع‌دستی به همان شکل پیشین آن‌ها بنظر راه معقول‌تری برای حفظ سنت‌هاست.

در سال های اخیر زیور آلات مدرن طرفداران بسیاری پیدا کرده اند و استفاده از زیور آلات فقط به طلا و جواهرات کلاسیک محدود نمی شود. برند بهشت، مجموعه ای از زیور آلات و جواهرات دست ساز و مدرن است که توسط مهناز صدریا و با الهام از نقوش و فرش های ایرانی طراحی و تولید شده است. آنچه این مجموعه را از دیگر زیور آلات متمایز می کند، کاربرد متفاوت عنصر رنگ، استفاده از نقوش ظریف ایرانی و طراحی ساده و بدون پیچیدگی است که باعث شده زیور آلات در عین سادگی و دور شدن از اشرافی بودن، جلوه و جذابیت خاصی همراه با اصالت و فرهنگ ایرانی داشته باشند.
مهناز صدریا، فارغ التحصیل رشته ی طراحی صنعتی دانشگاه هنر اصفهان است. وی به دلیل علاقه به گرایش طراحی جواهرات، پایان نامه ی خود را با موضوع طراحی جواهرات با الهام از نقوش و فرش های ایرانی به انجام رسانده است و می توان گفت این نقطه ی شروع فعالیت های گسترده ی اش بوده است.
زیور آلات بهشت تا کنون در نمایشگاه هایی در شهر های مختلف ایران به نمایش عموم در آمده و با استقبال گسترده ی مردم مواجه شده است.

تابلوهای گره‌بافت شاهی، هرچند طعنه‌ای به احوال ناخوش فرش دستبافت ایرانی است، اما هویت‌‌مند است. هویتی پست مدرن که از تلفیق هنرهای سنتی با نگاه معاصر هنرمند به وجود آمده. این تابلوهای گره بافت هر چند ظاهر‌شان شبیه قالیچه است اما خبر از باغ پرگل ایرانی ندارند، زیرا کارکرد متفاوتی برای آن‌ها تعریف شده است. در این آثار شاهد تلفیق هنر‌های قالیباقی و خوشنویسی با گرافیک هستیم. 

در این‌جا بوم هنرمند، دارقالی ‌است و به جای استفاده از رنگ و جوهر، به سراغ خامه‌های رنگین فرش رفته و چاقوی بافت را جایگزین قلم خود کرده است تا اثری متفاوت بیافریند. اثری که نه برای زیرپا، بلکه مناسب آویختن از دیوار است. خط نوشته‌های گره خورده بر تابلو‌ بافته‌های شاهی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول شامل جملاتی از نیچه، وارهول و دیگران است و دسته دیگر نیز ترانه‌های فولکلور قالی‌بافان. البته در هر دو گروه شاهد طنز‌های زیرکانه و ظریف شاهی هستیم، که در ایجاد هویتی منسجم و مستقل اثر گذار بوده است، به طوری که حتی ارتباط مخاطب با اثر را تسریع می‌کند. 

ابوالفضل شاهی خود پرورش یافته شهر هنرپرور کاشان است؛ که در بافت فرش‌های نفیس شهره تاریخ بوده و هست. او در مقطع کارشناسی رشته گرافیک انتخاب کرد اما علاقه‌اش به هنر‌های سنتی سبب شد تا در مقطع ارشد به سراغ الهیات برود. آثار شاهی را باید در ادامه زیبایی شناسی مکتب سقاخانه دنبال کرد با این تفاوت که خود معتقد است نباید بخش محتوایی هنر سنتی را فدای جذابیت‌های فرمیک کرد. گفتنی‌ است تا به امروز چهار نمایشگاه از آثار متفاوت او در تهران و کاشان برگزار شده و پنج عنوان کتاب نیز از او منتشر شده است.

درگذشته‌های نه‌چندان دور، در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر، محلی تعبیه می‌شد که در آن مخزن آب و چند کاسه کوچک فلزی قرار داشت تا رهگذران تشنه‌لب، آبی بنوشند و نفسی تازه کنند. دیوارهای این فضا با تصاویری از شمایل امام حسین، نقاشی‌های مذهبی، تذهیب و آرایه‌های ایرانی و اسلامی پرشده بود. معمولاً نیز مانند ضریح ائمه پنجره فولادی داشت. برای تأمین روشنایی این محل در شب، اهالی محل یا وقف کننده‌ی آن شمع یا فانوس‌هایی در آن قرار می‌دادند. در این فضای معنوی که مردم به نشانه‌ی سقای دشت کربلا، سقاخانه‌اش نامیدند، هرکسی نذرونیازی داشت، شمعی روشن می‌کرد و گاهی هم پارچه سبز یا قفلی به پنجره‌های سقاخانه وصل می‌کردند تا حاجت‌روا شوند. در این فضا که عامل ایجادکننده‌ی آن نذر یا وقف بود، توسل مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کرد.
چند سالی است که در هیئت محبین اهل‌بیت هنر، فضایی با الهام از مفهوم سقاخانه طراحی و ساخته می‌شود که هرسال با متریال و طرحی متفاوت عرضه‌شده است. با توجه به اهمیت اسم یک اثر هنری و تأثیرات آن بر مخاطب، امسال، طراحان این اثر، نام قاب توسل را به‌جای سقاخانه برای آن برگزیدند ولی معنا همان است با ارائه نامی جدید بدون وجود پیش‌فرض‌ها و ذهنیت‌های موجود در مورد سقاخانه. آن‌طور که به نظر می‌آید، دقیقاً تداعی فضای سقاخانه موردنظر نبوده و اهمیت مفهوم برای طراحان قاب، بیش از ظاهر آن است، گویی این‌که المان‌های استفاده‌شده نیز از این فضا دور نبوده و با وجود تغییر اسم سعی شده همان فضا به شیوه‌ای نو ارائه شود. یکی از طراحان این اثر در توضیح اسم قاب می‌افزایند:" سقاخانه در دو سال گذشته هم با توجه به اشاره‌ای که به حرم‌ها و بالأخص حرم امام رضا داشت، به‌نوعی تأکید بیشتر بر همین مفهوم توسل بود؛ و البته برای ما این قاب، همواره تداعی‌کننده‌ی حرم امام رضا را با خود داشت."
او در توضیح ایده‌ی امسال برای این قاب می‌گوید:" مفهوم کلی که ما دنبالش بودیم این بود که آدمی هرچه به منبع حقیقی نور نزدیک‌تر شود، از آن بیشتر بهره می‌گیرد و وجودش باارزش‌تر می‌شود، ولی قطعاً هیچ‌وقت عین آن نور نمی‌شود ولی می‌تواند بسیار بسیار نزدیک شود. آدم‌ها از نقطه‌ای که هستند و می‌خواهند به سمت نور (حقیقت) حرکت کنند، مسیری را طی می‌کنند، این مسیر همان چیزی است که در لایه‌های مختلف کاردیده می‌شود. از کاشی‌های خالی و بدون نقش بیرون حرکت به سمت نقش پذیرفتن و رنگ گرفتن در مرکز. مرکز کار هم ۴ تا ترنج برنجی هست که دقیقاً همان ترنج‌های ضریح امام رضا است."
اثری که دو سال پیش برای اولین با برای این مفهوم اجرا شد، قابی شبیه به ایوان طلا بود که به گفته‌ی طراحان با همین مفهوم ارزش پیدا کردن وجود انسان با نزدیکی نور طراحی شد. نوری که در این قاب وجود مظهر امام و یارانشان بود. طراحان اثر، قاب سال گذشته نیز مفهوم نزدیکی به نور با شکسته شدن انسان در خود و جدا شدن از منیت های وجودش را با بهره گرفتن از آینه‌کاری‌های حرم امام رضا به نمایش گذاشتند. شاید نکته مهم در این سه اثر، اجرای خوب و انتخاب هوشمندانه‌ی متریال، بوده باشد که باعث شده جدای از میزان موفقیت در انتقال مفهوم موردنظر طراحان، در ارتباط گرفتن با بیننده‌ی اثر موفق باشد.

داشتن لباس فرم شاید برای فضایی مانند هیئت کمی سنگین به نظر برسد. معمولاً فضاهایی مانند مدرسه و یا سازمان‌ها که نظام‌مند هستند و افراد علاوه برداشتن تعهد زمانی، وظیفه‌ی خاصی را نیز بر عهده‌دارند، از لباس فرم استفاده می‌کنند؛ ولی در اینجا تعهد خادمان یک امر قلبی است. در هیئت، فضا بیشتر از آن‌که قوانین ظاهری داشته باشد، نظمی باطنی دارد که همه را به خود وابسته و مسئولیت‌پذیر می‌کند. عشق به صاحبان این خیمه‌ها باعث ایجاد فضایی متفاوت می‌شود که افراد به‌دوراز معادلات زندگی روزمره، بدون چشم داشت با دل‌وجان وظیفه‌ای را انجام می‌دهند.
طراحی لباس در هیئت هنر پیش از آن‌که برای خادمان باشد برای کمک به مهمانان عزادار است تا راحت‌تر بتوانند خادمان هیئت را بشناسند و از آن‌ها کمک بگیرند. این لباس‌های فرم (که پیش‌تر کمتر در هیئت‌های دیگر دیده‌شده است)، از وجوه تمایز هیئت هنر محسوب می‌شود. در طراحی لباس آقایان سعی شده است با الهام از لباس‌های نظامی و گذاشتن بند سرشانه، صلابت و ایستادگی را به بیننده منتقل کند، برخورد گرم و صمیمی خدام با مهمانان به خصوص هنگام ورود، مکمل این لباس‌ها شده است و صلابت را در کنار محبت باهم به نمایش گذاشته است. لباس بانوان هم که مانتو و شال خاص هیئت است، به نحوی طراحی‌شده است که در کنار حفظ حجاب کامل، خادمان بتوانند بدون مزاحمت به فعالیت بپردازند. طراحی لوگو بر روی سرآستین‌های مانتو و بازوی لباس‌ها برای آقایان و یقه‌ی ایستاده، این لباس‌ها را متمایز از دیگر لباس‌های مشکی کرده است. نکته‌ی شاخص امسال، لباس دمام زن ها بود. لباس این گروه که برنامه‌ی هیئت با دمام زنی آن‌ها شروع می‌شود، معمولاً همان لباس فرم همراه با سربند بود. امسال علاوه بر آن کاوری اضافه شد که به‌نوعی الهام از کفن پوشان و نشان‌دهنده‌ی آمادگی برای شهادت بود. پشت کاورها نیز برای هماهنگی بیشتر لباس‌ها با دیگر المان‌های امسال هیئت، آرم پوستر که در فضاسازی هم استفاده‌شده بود، کار شد.
همچنین علاوه بر طراحی لباس برای خادمان هیئت، شال و لباس ویژه محرم برای عزاداران طراحی‌شده است که در معرض فروش قرار داده می‌شود. لباس‌های مشکی برای کودکان که با استقبال عزاداران مواجه شد، از دیگر محصولات شاخص هر ساله ی هیئت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان هنر است.