نشریه خط

مقاومت، واژه‌ای به گستردگی تمام تلخی‌ها و خشونت‌های جامعه بشری است؛ جنگ، کشتار، آوارگی، حق‌کشی‌های رژیم صهیونیستی، آمریکا، آل سعود، داعش و... هزاران نقطه بی‌پایان که هر کدامشان دردی است که درمانش مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم را می‌طلبد. 

در این میان نقش هنرمندان در انگیزه بخشی و بیداری دل‌ها و دیده‌ها، بسیار مهم و اثرگذار است. از همین رو سال‌هاست که در کشورمان شاهد برپایی جشنواره‌های هنری مختلفی با موضوع مقاومت و بیداری در سطح بین‌المللی هستیم. از جمله این جشنواره‌ها، دوسالانۀ «جشنواره جهانی هنر مقاومت»، در حوزۀ هنرهای تجسمی است، که امسال نیز چهارمین دورۀ آن در چهار بخش نقاشی، کاریکاتور، پوستر و آثار حجمی، ۲۰ آذر ماه در مؤسسه فرهنگی هنری صبا آغاز به کار نموده است. 

بنابر اعلام محمد حبیبی، دبیر اجرایی چهارمین «جشنواره جهانی هنر مقاومت» چهار هزار و ۳۶۲ اثر از ۷۱ کشور به دبیرخانه جشنواره ارسال شده که به ترتیب یک هزار و ۴۰۶ اثر مربوط به هنرمندان بین المللی و ۲ هزار و ۹۵۶ اثر مربوط به هنرمندان داخلی بوده است. از این میان ۶۰۰ اثر طی دو مرحله داوری به نمایشگاه این دوره از جشنواره هنر مقاومت راه یافته‌اند، که شامل ۱۵۰ اثر نقاشی، ۱۰۰ پوستر، ۲۵۰ کارتون و کاریکاتور و ۷۰ اثر حجمی هستند. این آثار تا ۲۰دی‌ ماه امسال در موسسه فرهنگی هنری صبا در معرض دید علاقه‌مندان حوزه هنرهای تجسمی قرار دارند و برگزیدگان نیز در روز ۱۸ دی ماه معرفی و از آنان طی مراسم اختتامیه تقدیر به عمل خواهد آمد.

در این میان رشد بیست درصدی آثار، نسبت به دوره‌های پیشین، بیانگر افزایش دغدغه‌مندی بسیاری از هنرمندان نسبت به موضوع مهم و حساس مقاومت، در سطح بین‌المللی است و این امر در هویت‌بخشی و اثرگذاری جشنواره مقاومت در سطح داخلی و به ویژه جهانی بسیار حائز اهمیت است، به طوری که باید بیش از پیش به آن پرداخته شود. 

«اگر آخرین تئاتری را که دیده‌ایم یک بار دیگر در ذهن مرور کنیم، به تناسب نوع اثر و شکل اجرایی‌اش می‌توان ارتباطش را - البته با شدت و ضعف‌هایی- با ادبیات، معماری، نقاشی، موسیقی، گرافیک، عکاسی و حتی سینما بررسی و از نو تحلیل کرد. در واقع یک اجرای نمایشی به خصوص در شکل معاصرش، نیازمند تلفیقی دقیق، ماهرانه و تا حدودی مینیمال از تمام هنرها است.

هنر تئاتر اساساً هنری دیدنی است، و حس بینایی پرکاربردترین ابزار مخاطب به شمار می‌آید. در این هنر، هنرمند فارغ از آن‌چه که به شکل کلام بر زبان بازیگران جاری می‌شود، با به کارگیری بیان بصری و دیداری می کوشد به ایجاد چالش‌های ‌مرتبط با مفهوم نمایش‌نامه بپردازد. این‌جا است که شناخت سواد بصری برای هنرمند تئاتر امری ضروری جلوه می‌کند. 

کتاب حاضر با مروری بر اصول هنرهای تجسمی آغاز می‌شود و می‌کوشد بیش از ورود به بحث اصلی –جایگاه سواد بصری در اجرای تئاتر- شرحی دقیق و علمی از اصلی‌ترین عناصر بصری هم‌چون نقطه‌، خط، سطح، حجم، بافت و ریتم و هم‌چنین کیفیت‌های بصری هم‌چون تعادل، تناساب و فضا را به دست دهد. هنگامی که به نیمه بعدی کتاب وارد می‌شویم، هر یک از موارد فوق در صحنه‌ی تئاتر بررسی می‌شوند»

بخشی از مقدمه کتاب «سواد بصری در طراحی صحنه تئاتر» نوشته مهگان فرهنگ و سعید ذوالنوریان که در سال ۱۳۹۳ توسط انتشارات کتاب آبان چاپ و منتشر گردیده است.

انتخابات ریاست جمهوری آمریکا چند هفته ایست که تمام شده و مشابه هر واقعه سیاسی مهم دیگر کاریکاتوریست ها در ایران و سایر نقاط دنیا به این انتخابات پرداختند. برخی بیشتر به فضا و طرز تفکر کاندیداها پرداختند و برخی هم اتفاقات رخ داده طی مناظره ها را به تصویر کشیدند. در اغلب کاریکاتور ها، دونالد ترامپ فردی جنگ طلب، ترسناک و به دور از ادب و نزاکت مرسوم روسای جمهور تصویر شده.هرچند معلوم نیس دیگر روسای جمهور آمریکا، که ظاهر آرام و اتوکشیده ای داشتند برای صلح واقعی در دنیا چه گامی جز جنگ های پی در پی برداشته اند؟! در کاریکاتور های دیگر آبروریزی ها و هتاکی های دو طرف مناظره تصویر شده. 

کاریکاتور به عنوان یکی از سیاسی ترین هنرها در این انتخابات هم همچون سایر انتخابات ها حضور داشت. حضوری که هم برآمده و نشانگر واقعیت ها بود و هم نقش مهمی در القای ترس به دل مخاطبین در صورت پیروز شدن ترامپ، داشت.

نکته ای که توجه ها را به خود جلب می کند تصویر شدن درگیری ها در اغلب این کاریکاتورهاست؛ ترامپ و کلینتون در اکثر این آثار همچون دو جنگجو ترسیم شده اند، نه دو رقیب.

ترسی که برخی از این آثار اصرار به القای آن به مخاطب دارد در برخی از کاریکاتور ها مشخص تر است. مثلا در یکی از کار ها ترامپ کمربند انفجاری به خود متصل کرده که احتمالا در صورت پیروز شدن در انتخابات با انفجار آن، آمریکا را نابود خواهد کرد. یا در اثر دیگری نشان صلیب شکسته یا نشان نازی ها بر روی سر ترامپ نقش بسته که در ذهن شباهت هیتلر و ترامپ را تداعی می کند و ویرانی هایی که نازی ها بر سر دنیا آوار کردند را به خاطر مخاطب می آورد.

در هر پدیده ی سیاسی و اجتماعی ای، آثار هنری حضور پررنگ و تاثیرگذاری دارند و کاریکاتور را شاید بتوان سیاسی ترین این هنر ها دانست.

بعد از ماه ها چشم انتظاری، اثر فاخر دیگری از حسن روح الامین پرده برداری شد. این نقاشی عظیم که «عرش بر زمین افتاد» نام گذاری شده، در ابعاد سه در چهار متر و با تکنیک رنگ روغن به  تصویر کشیده شده است. در این اثر لحظات آخر مبارزه ی حضرت سید الشهدا در میدان جنگ، با الهام از بیت معروف مقبل کاشانی بر روی بوم تصویر شده: «بلند مرتبه شاهی ز صدر زین افتاد/ اگر غلط نکنم عرش بر زمین افتاد»

روح الامین در این اثر پیکره های بسیاری تصویر کرده که با توجه به بزرگ بودن ابعاد اثر مهارت زیادی می طلبد. نوع رنگ بندی و نور پردازی در بسیاری از نقاشی های او و به خصوص اثر اخیر، یادآور شیوه ی نقاشی در دوره ی باروک است. رنگ ها گرم اند و با کمک نور پردازی استادانه، نقطه ای از اثر توجه مخاطب را جلب می کند که مهمترین پیکره در تابلوست و آن حضرت امام حسین(علیه السلام) است. روح الامین در این اثر هم همانند دیگر آثار مذهبی اش با مهارت و هنرمندی خاص از ترسیم چهره ی معصومین(علیهما السلام) خودداری کرده. 

این هنرمند جوان خود معتقد است می خواهد به زبان نقاشی روضه خوانی کند و گویی موفق به انجام این مهم شده است، چه آنکه در لحظه ی پرده برداری از این تابلوی تاثیر گذار، از میان جمعیت صدای گریه به گوش می رسید.

مراسم پرده برداری از آخرین اثر حسن روح الامین سه شنبه ۱۱ آبان در موزه ی هنرهای معاصر انجام شد و در این مراسم شخصیت هایی چون دکتر رجبی دوانی، آریا نژاد، مسعود شجاعی طباطبایی، امیر حسین مدرس و... حضور داشتند.

در کنار نمایش این اثر، ۹ اثر عاشورایی دیگر از روح الامین هم در موزه ی هنرهای معاصر به نمایش درآمد.

ایجاد بافت‌های زیبا و خلاقانه مهم‌ترین ویژگی  مجموعه‌ای به همین نام است.  این مجموعه شامل آثار هنری سفالی می‌شود که با تکنیک‌های مختلف، بافت موردنظر بر آن‌ها ایجادشده است.
خانم سکینه آقانسب با استفاده از انواع تکنیک‌های لعاب و قابلیت‌های بی‌شمار آن بافت‌هایی غیرمعمول خلق کرده‌اند. ایشان در توضیح این آثار می‌گوید "برخی از بافت‌ها عمدی و کنترل‌شده ایجاد می‌شوند و برخی‌ دیگر، تا حدودی، کنترل‌شده هستند. درواقع از پیش، خاصیت و فعل‌ و انفعالات لعاب‌های مختلف و افکت‌هایی که ایجاد می‌کنند، آزمون شده است؛ بنابراین می‌شود گفت درصد بالایی از بافت‌ها کنترل‌شده هستند و درصدی هم‌ بستگی به شیوه پخت، دمای کوره و زمان پخت اثر و در کل مسائل مربوط به کوره دارد."
 مجموعه بافت دارای دو شیوه کلی است. ایجاد بافت ها، یا به‌وسیله‌ی تکنیک‌های لعاب و یا به‌وسیله‌ی تکنیک‌های سفالگری و حجم سازی بوده و شاید بتوان این‌طور گفت که بعضی از کارها نیز ترکیب هر دو شیوه است. آقانسب در توضیح یکی از آثار می‌گوید:" وجود ترک‌های درشت در قسمتی از کار و ترک‌های ریزتر در قسمت‌های دیگر، کنترل‌شده و عمدی بوده است و با استفاده از خاصیت لعاب انقباضی و به‌وسیله‌ی لعاب‌های رنگی و غلظت آن‌ها، این بافت را ایجاد کرده‌ام."
برخی از لعاب‌های این مجموعه  ابتکار خود هنرمند بوده که پس از آزمون‌های متعدد به نتیجه رسیده است و بعضی از آن‌ها نیز برای رسیدن به بافت دلخواه چندین بار پخت شده است. تعدادی از آثار نیز به‌وسیله‌ی گل سلولزی دارای بافت خاصی شده‌اند. در مجموع هنرمند، با جسارت، دقت و صبر بسیار توانسته‌ است با استفاده از خاصیت لعاب‌های مختلف و ترکیب چندین تکنیک متعدد بافت‌های متفاوتی را روی آثار خود پیاده کند.

«نهضت مردمی پوستر انقلاب» همواره در طول هفت سال فعالیت مستمر خود در عرصه فرهنگ و هنر تلاش کرده تا با زبان گرافیک، با مردمان بیدار جهان ارتباط برقرار نماید و در قالب پوستر، فرامین ولی امر مسلمین را به مخاطبان خود منتقل کند. از همین رو به مناسبت اولین سالگرد فاجعه‌ی منا، «نهضت مردمی پوستر انقلاب» صد و بیستمین مجموعه پوستر خود را با عنوان «شهدای منا» به سفارش فرهنگسرای انقلاب تهران، منتشر نمود. این مجموعه شامل شانزده پوستر از یازده طراح کشور می‌باشد، که با موضوعیت کشتار حاجیان در منا طراحی و تولید شده است. از آن جا که تنوع طراحان در نسبت با تعداد آثار قابل توجه می‌باشد، پس نمی‌توان از همه پوسترها توقع کیفیتی یکسان از ایده تا اجرا داشت. زیرا همانطور که از نام این مجموعه پیداست، به سبب مردمی بودن نهضت پوستر انقلاب، باید انتظارات را تا حدی پایین آورد و بیشتر به نفس عمل و ایمانی که در پس تولید این آثار وجود دارد، بها داد. مسلماً اگر این نهضت مردمی، راه خود را به درستی ادامه دهد، در آینده‌ای نزدیک می‌تواند به یک جریان اثرگذار در فضای هنرهای تجسمی کشور تبدیل شود و قالب و سبک ویژه خود را بیابد. 

هشتمین جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر با تمام فراز و نشیب‌هایش به پایان رسید. با وجود این‌که نمی‌توان دستاوردهای هنری این جشنواره را که بزرگ‌ترین رویداد هنرهای تجسمی در ایران است، نادیده گرفت، ولی انتظار می‌رفت، پس از هشت دوره برگزاری، پربارتر و اثرگذارتر باشد و بتواند افراد عادی جامعه را نیز تا حدی جذب خود کند. نمایش آثار منتخب جشنواره، در موسسه فرهنگی و هنری صبا، این فرصت را به متولیان جشنواره داد تا به‌جز نگارگری و خوشنویسی (که در بخش «فجر و هنر ملی» در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد) تمامی آثار را در یک مکان، به نمایش درآورند که از ویژگی‌های مثبت جشنواره امسال بود. بااین‌وجود، مشکلی که در نمایشگاه امسال به‌وضوح به چشم می‌خورد عدم قرارگیری قاعده‌مند آثار بود. اولین پیش‌فرض هر نمایشگاه آثارتجسمی، چیدمان منطقی، هنرمندانه و زیبای آثار هنری است به‌گونه‌ای که مخاطبان را به‌خوبی راهنمایی کند و باعث آرامش آن‌ها در فضای نمایشگاه شود. در نمایشگاه امسال تنها چیزی که دیده نمی‌شد نظم مفهومی و بصری آثار بود. شاید تنها منطق موجود، تناسب ابعاد آثار با فضای انتخاب‌شده بود. ولی درنهایت نه آثار شاخه‌های مختلف هنری، از هم قابل‌تفکیک بودند و نه موضوع‌بندی خاصی از کلیت نمایشگاه درک می‌شد؛ بخصوص این‌که شناسنامه‌ی آثار نیز ناقص و بدون درج اطلاعات دقیق اثر بود.
مشکل دیگر نمایشگاه امسال خالی بودن آن از دغدغه‌های امروز ایران و جهان بود. همان مضامین تکراری و همیشگی در آثار هنری وجود داشت و کمتر، مضامین انسانی و اخلاقی دیده می‌شد. البته دراین‌بین تعدادی از آثار هنری که به معضلات زیست‌محیطی و مشکلات اقتصادی پرداخته بودند را می‌توان مستثنی دانست.
پس از دیدن نمایشگاه هنرهای تجسمی فجر 94، این سؤال در ذهن ایجاد می‌شود که این نمایشگاه چه تناسبی با مناسبت برگزاری‌اش دارد و چرا موضوعات مرتبط با انقلاب اسلامی و جهان اسلام، جایی در این نمایشگاه ندارند. آیا هنرمندان به این موضوعات نپرداخته‌اند و یا هیئت انتخاب‌، علاقه‌ای به‌گزینش این‌گونه آثار نداشته‌اند؟ این‌که موضوعات مختلف و متنوع بدون محدودیت در نمایشگاه حضور داشتند، جای خوشحالی است ولی گم‌شدن موضوعات مهم دیگر دراین‌بین، این احساس را تقویت می‌کند که فضای هنرمندان از جامعه پیرامونشان، بیش‌ازپیش دور شده است.