نشریه خط

آب و خاک از جمله موضاعاتی هستند که به دلیل اهمیتشان در ساختار خلقت بارها دستمایه خلق آثار هنری گشته‌اند. از دیرباز در دستان هنرمندان سفالگر جان گرفته‌اند تا به امروز که صفحه و بوم هنرمندان لندآرت هستند. گاه به عنوان نماد و گاه به عنوان بستر ارائه و گاه خود، اثر هنری می شوند.
گرچه در اسطوره‌ها و باورهای تمدن‌های مختلف، انسان و همه موجودات زنده از جنس آب وخاک(گل) بوده و خدایان آن‌ها را از خاک آفریده است اما، بهره‌گیری هنرمند از آب و خاک در آثارش در دوران معاصر، بیش از آنکه به معنای نمادین آن بپردازد به مسایل و مشکلات زیست محیطی آن اشاره می‌کند. امروزه مسئله کمبود آب از جمله بحران های مهمی است که  هنرمندان را به واکنش برای خلق اثر وا داشته است. «آب را گل نکنیم شاید این آب روان...» از جمله آثار برگزیده در هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر است. مریم ظاهری در خلق این اثر مفهومی از آب و خاک مناطق کویری ایران بهره جسته است. او مسئله کمبود آب را با نمادپردازی عارفانه از این عناصر اربعه تلفیق و برداشت نویی از سیر و سلوک عارفانه به نمایش گذاشته است. ظاهری از یک حجم مثلث شکل چوبی دارای هفت طبقه ( هنرمند مدعی است تعداد طبقات اشاره به مراحل هفت گانه تزکیه و سلوک دارد.) و در هرطبقه از بطری های آب معدنی که محتوی مخلوطی از آب و خاک زمین های بایر ایران قرار داده‌است. در طبقه اول که قاعده مثلث است بطری‌ها با درصد بسیار بالایی از خاک و مقدار اندکی آب پر شده‌اند در طبقات بالایی هرچه به سمت بالا می‌رویم، سهم آب درون بطری بیشتر و خاک کمتری در ته بطری ته نشین شده، تا طبقه هفتم که آب تقریبا به خلوص رسیده‌است.  بطری‌ها در این اثر به عنوان کالبد انسانی در نظر گرفته شده اند و نقشی که در گل آلود کردن آب و سرشت پاک و خالص خود دارند. در برداشتی دیگر این حجم مثلثی را می‌توان به چرخه آب در فضایی میان آسمان و زمین نسبت داد که چرخه ای ثابت است، آبی که از سطح زمین تبخیر و بالا می‌رود و دوباره به آن برمی گردد. آنچه که اهمیت دارد  مقدار و کیفیت آبی است که وجود دارد که در اثر استفاده بی رویه و مصرف نادرست مقدار آن در چرخه کم و کمتر می‌شود. خوانش اثر از بالا به پایین نیز به وضعیت ابتدایی و نهایی کره زمین اشاره دارد، از زمانی که تمام سطح کره زمین آب بود تا به امروز که بیشتر سطح زمین را خاک تشکیل می‌دهد.

هنر عاشورایی یکی از مصادیق بارز هنر دینی و تجربه‌ای متفاوت برای هر هنرمند به حساب می‌آید. زیرا به صرف استفاده از تکنیک و عناصر نمادین پر تکرار هم‌چون علم و کتل، خیمه، اسب، پنجه و... نمی‌توان پیام عاشورا را انتقال داد؛ در واقع هنرمند باید عاشورا را فراتر از ظواهر ببیند تا بتواند همواره آثاری بدیع بیافریند و به ورطه تکرار نیافتد. 

مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری چند سالی است که با فراخوان سوگواره هنر عاشورایی، هنرمندان عرصه تجسمی را برای ورود به ماه محرم آماده می‌کند. در بخش پوستر هشتمین دوره از این سوگواره، با موضوع حماسه عاشورا، محمد صادق محمد پور با «روزنامه»، سید محمد قادری با «شفا» و نصیر بشیری با «۱۳ آبان» به ترتیب حائز رتبه‌های اول تا سوم شدند. و از آثار نوشین بیجاری با عنوان «تنهای تنها مانده» ، جلال پیر مرزآباد با «هل من ناصر ینصرنی» و ایمان خاکسار بنی اسدی با نام «بصیرت» نیز تقدیر به عمل آمد.  

نقطه قوت پوستر نخست، جدای از ایده و اجرای قابل قبولش، در جمله‌بندی تیتر اصلی است؛ چرا که می‌تواند در لحظه تأثیر خود را بر روی مخاطب بگذارد. اثر منتخب دوم نیز ایده جالبی دارد و مضمون اثر به خوبی با شعر محتشم کاشانی عجین شده است. اما سومین اثر منتخب هیأت داوران اختلاف چشم‌گیری با دو اثر برگزیده دیگر دارد، به‌طوری‌که طراح سعی کرده با استفاده از تکنیک نقاشی خط و چاپ سنگی ضعف ایده را در اثر خود جبران نماید. 

داوری ۲۷ پوستر راه‌یافته به مسابقه هشتمین سوگواره هنر عاشورایی را محمد خزایی، احمد آقا قلی زاده و فرشته سعیدا عهده دار بودند.

این روزها فضای فرهنگی هنری کشور به واسطه ی برگزاری جشنواره های فجر جان تازه ای گرفته. هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر نیز در موزه صبا در حال برگزاری است. هنرمندان رشته های مختلف تجسمی مانند نقاشی، مجسمه سازی، اینستالیشن و چیدمان، گرافیک و عکاسی به رقابت برای دستیابی به سیمرغ پرداخته اند. رویکرد کلی جشنواره امسال با تغییر صد و هشتاد درجه ای با موضوع، تکنیک و شیوه ارائه اثر، آزاد اعلام شد که این تغییر رویکرد تاثیری بر حضور هنرمندان عکاس در این جشنواره نگذاشت. بزرگترین جشنواره هنری کشور هرسال از حضور عکاسان برجسته خالی است و هرسال تنها فرصتی است برای دیدن هنرمندان گمنام و جوان. در نمایشگاه بی هیچ تفکیک و منطقی آثار مختلف هنرمندان حوزه های مختلف را کنار هم چیده اند. از آثارپیشکسوتان عکاسی تنها دو اثر از مرحوم بهمن جلالی در فضایی نامناسب و کوچک تحت شعاع پرده نمایش یک انیمیشن در حال پخش به نمایش گذاشته شده. برخی کارها معرفی نامه ندارند و برای دیدن همان تعداد کم آثار عکاسی باید تمام طبقات را زیر و رو کرد. اتفاق عجیب تر از حضور آثار پیشکسوتان، اختصاص دیوارهای یکی از سالن ها به آثار تینا مودوتی عکاس ایتالیایی الاصل و عکاس انقلاب مکزیک است. علت انتخاب آثار مودوتی در این نمایشگاه اگر به  دلیل آنست که او نیز عکاس انقلاب است، عکس های مربوط به آن دوره به نمایش گذاشته نشده بودند و جای عکس های گلستان، جلالی، کاوه و... از انقلاب اسلامی خالی بود. آنچه که بیشترمخاطب حرفه ای را آزار می دهد معیار انتخاب آثاری است که از هنرمندان جوان بر دیوار گالری است. آثاری که نه در آن ها نگاه نویی دیده می شود و نه بیانیه ی هنرمند به کمک اثر می آید. سیاه و سپید عبدیانی، معماری و زن اثر مریم فطورچیان با تکنیک تلفیق از طریق فوتوشاپ ساده ترین و پیش پا افتاده ترین تکنیک و راه ممکن برای رسیدن به معنا بدون ظرافت های خلق هنرمندانه است. در توضیح عکس عرفان غیاثی نوشته شده من از دوربین دیجیتال برای مطالعه طبیعت و نگاه کردن به اطرافم بهره می برم! و یا در کنارعکس سکه ها از پیمان عصمتی آمده: این عکس تفسیری است از فرود آمدن سکه های پول به ته جیب! و البته پیام ضمنی با خود به همراه دارد! و صد البته پیام ضمنی این آثار در مقایسه با عکاسی معاصر ایران و جهان کاملا آشکار می شود.
 چنانچه امسال بخش عکاسی در جشنواره نداشتیم قطعا بهتر از حضوری اینچنینی بود. امسال به جای عدم حضورش برحضورش اندوه و صد افسوس... .

برگزاری سلسله جشنواره‌های فجر، در عرصه‌های مختلفی چون،‌ هنرهای تجسمی، سینما، تئاتر، موسیقی و مُد سبب شده تا بهمن، بهار اهل هنر باشد. در این میان جشنواره بین‌المللی هنرهای تجسمی با زیر مجموعه‌ای وسیع از رشته‌های متعددی همچون تصویرسازی، خوشنویسی، سرامیک، عکاسی، کاریکاتور، گرافیک، مجسمه‌سازی، نقاشی، نگارگری و هنرهای جدید، یکی از گسترده‌ترین جشنواره‌های هنری کشور به حساب می‌آید. 

به همین سبب هر ساله دبیرخانه ی جشنواره، اهداف خاصی را برای آثار ارسالی مشخص می‌کند تا چهارچوب محتوایی جشنواره تجسمی فجر شکل گیرد و داوری آثار بهتر و دقیق‌تر انجام پذیرد. البته در این چند سال، تجربه نشان داده که این اهداف بیشتر جنبه تشریفاتی دارند تا بهبود ساختار هنری کشور. به همین علت در هر اثری می‌توان محتوایی هم‌سو با اهداف جشنواره یافت. اما در فراخوان امسال از همین هدف‌گذاری تشریفاتی و مرسوم نیز خبری نیست و مهم‌ترین و گسترده‌ترین جشنواره هنرهای تجسمی‌ جمهوری اسلامی ایران به‌سان هر جشنواره‌‌ای، صرفا به ارائه رویکرد و توضیح شرایط و مقررات و نمایش ایده ای اصیل و مفهومی هنرمندانه بسنده کرده است.  

در سال‌های گذشته هر چند شاهد اهداف کلی و تکرار شونده‌‌ای چون، ارج نهادن به هنر معنوی و شناسایی نظری ارزش‌های هنر متعالی انقلاب اسلامی و... بودیم با این حال بودنشان مسیر و جهت پیش روی مهمترین جشنواره هنرهای تجسمی کشور را مشخص می‌ساخت و همچون فیلتری مانع ورود و ظهور برخی کج اندیشی‌ها به حساب می‌آمد. اما باتوجه به وضع پیش رو باید منتظر اتفاقات و تغییرات اساسی در هشتمین جشنواره هنر‌های تجسمی فجر بود، چرا که حذف هدف‌های انقلاب از جشنواره‌ای به این بزرگی، اتفاق کوچکی نیست.

تاریخ همیشه تکرار می‌شود؛ حالا مدتی است که روی تلخش بدجور کام‌مان را زهر کرده، با اتفاقاتی که دوباره و صدباره تکرار می‌شوند. اما دیگر جامعه جهانی در برابر این حوادث ناگوار ساکت نمی‌نشیند، چرا که بیداری حق مردم است، حتی اگر قرین اتفاقات تلخ باشد. 

بعد از فجایع دردناک مکه و منا و پس از کشتار بی‌رحمانه مردم نیجریه و به اسارت بردن شیخ زکزاکی، حالا خبر شهادت مجتهد شیعه شیخ نمر، به دست دولت جلاد آل سعود، قلب‌ها را به درد آورده  و موجب واکنش‌ طیف‌های مختلف مردم در سراسر جهان شده است. در ایران نیز هنرمندان پیشرو، در کنار سایر مردم اقدام به خلق آثاری با موضوع شهید نمر، کرده‌اند. طراحی و اجرا پوستر‌های ضد استکباری با موضوع شیخ نمر تنها گوشه‌ای از این دریای به خروش آمده است. 

همچنین گفتنی است انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس، با مشارکت نهضت مردمی پوستر انقلاب، فراخوان نمایشگاه سراسری پوستر « شهید شیخ نمر باقر النمر» را نیز منتشر نموده است. این نمایشگاه در چهار موضوع شهید شیخ نمر باقرالنمر، شیخ احمد یاسین، سمیر قنطار و شیخ ابراهیم زکزاکی برگزار می‌گردد تا در جهت ادامه روشنگری‌های شخصیت‌های مجاهد جهان اسلام، دست‌های آلوده کشورهای عبری، عربی و غربی را به دنیا نشان دهد.