نشریه خط

در روزهای پر تب و تاب سی و سومین جشنواره بین المللی فیلم فجر، همه چشم ها خیره به ستاره ها بود و کمتر کسی حواسش به  آن سوی جشنواره بود. مستند سینمایی یکی از بخش های نجیب سینمای ایران است که اغلب اوقات در سایه ی سینمای داستانی از نظرها مغفول می ماند. در جشنواره امسال هم ۱۱ اثر برگزیده به بخش مسابقه «سینما حقیقت» راه یافتند و فارغ از هیاهوی به پا شده در حوالی کاخ جشنواره، بی سر و صدا اکران شدند. اما دست اندرکاران ساخت برخی از این آثار مستند با طراحی پوسترهایی هنرمندانه و جذاب توانستند چشم های زیادی را به خود جلب کنند و حس کنجکاوی بینندگان را قلقلک دهند تا به تماشای فیلم بنشینند، و این گام مهمی است برای دیده شدن سینمای مستند در ایران.
یک جمله کلیدی یا یک تصویر خاص یا نوستالژیک می تواند از راه های موثر برای رسیدن به یک پوستر جذاب باشند. به طور مثال در پوستر مستند «من می خوام شاه بشم» عنوان فیلم و نقاشی دستکاری شده ای از فتحعلی شاه، که در اینجا با عکس شخصیت اصلی داستان و کروات و دسته گل و عصای شاهی که انتهای آن به یک بیل ختم شده، نوستالژیک و البته جذاب هستند. در انتخاب عنوان فیلم هوشمندانه از واژه شاه استفاده شده است و ذهن را مستقیما به دهه پنجاه ارجاع می دهد اما در پوستر با تصویری متعلق به دوره قاجار رو به رو هستیم و همین امر باعث ایجاد علامت سوالهای مختف و پیچیده در ذهن مخاطب شده که اورا به دیدن اثر ترغیب می کند و به همین سادگی رابطه میان پوستر و تبلیغات یک اثر با دیده شدن آن آشکار می گردد.

تبلیغات، یکی از فاکتورهای مهم و اثر گذار در دیدن یا ندیدن یک فیلم است که تا حد زیادی به کیفیت و نحوه ارائه آن برمی گردد. پوستر از مهمترین ابزار تبلیغات در سینما است و به نوعی اولین برخورد رسمی مخاطب با فیلم محسوب می شود که می توان از آن به عنوان یک برگ برنده استفاده کرد و مخاطب را به سینما کشاند.
در چند دهه گذشته، سینماگران ایرانی با تأکید بر چهره بازیگران و کم توجهی به اهمیت و نقش گرافیک در ساخت یک پوستر ایده آل توانستند مخاطبان زیادی را جذب سینما کنند، اما گذر زمان و توسعه همه جانبه ی فرهنگ و فناوری، سطح سلیقه و اطلاعات مردم را افزایش داد و آنان را به مخطبانی سخت گیر و مشکل پسند تبدیل کرد، که دیگر به سادگی و با ترفندهای قدیمی جذب سینما نمی شدند. از همین رو حوزه گرافیک، بیش از پیش مورد توجه سینماگران قرار گرفت. گواه این ادعا، پوسترها و تیزهای تبلیغاتی فیلم های اخیر سینمای ایران است که نمونه بارز آن را می توان در پوستر فیلم های سی و سومین جشنواره بین المللی فیلم فجر دید.
وقتی هنر گرافیک مبنایی می شود برای ساخت یک پوستر سینمایی، چهره هنرمندان اصالت کلیشه ای خود را از دست می دهند و به ابزاری در دست گرافیست بدل می شوند که برمبنای نیاز اثر مورد استفاده قرار می گیرند. در چنین فضایی هنر اصل می شود و می توان به چنین آثاری دل بست و خوش بین بود؛ زیرا سینماگری که قواعد هنرهای تجسمی را بشناسد و به نقش کلیدی آن اشراف داشته باشد، مسلماَ قاب بندی ها و تصویرسازی های فیلمش نیز از این نگاه هنرمندانه و حرفه ای بی نصیب نمی مانند و تصاویری چشم نواز همراه با داستانی جذاب را به مخاطب خود ارائه می دهند.

کادر، الفبای یک فیلم و کوچکترین عنصر سینما محسوب می شود. کارگردان با کنار هم قرار دادن تک فریم ها که در حقیقت به خودی خود ممکن است معنای خاصی را منتقل نکند به انتقال مفاهیم مورد نظرش می پردازد. زمانی شگفت زده خواهیم شد که  به تماشای سریالی از قاب کوچک تلویزیون نشسته باشیم که کادر های تشکیل دهنده آن به مثابه یک عکس،  با سوژه های متحرک و جزئیات فراوان، حس و مفهوم آن را افشا می کند.

قرار گیری درست سوژه ها در میزانسن های طراحی شده "نعمت الله"، بهره گیری درست از نورهای طبیعی و ترکیب آنها با نورهای مصنوعی، ایجاد عمق به وسیله پلان بندی در صحنه، به کارگیری آکسسوار ویژه به صورت جزئی در جلو و پشت صحنه؛ باعث شده قاب های ارائه شده تمام آن چیزی باشد که مورد انتظار و قبول مخاطب تلویزیون است.

آکسسوارهای موجود در لوکیشن از اسباب بازی ها ی دختر بهرام تا روتختی موجود در سکانس های اتاق امیر و چرخ خیاطی در باغ مادر بزرگ زمانی که امیر در حال نوشتن نامه است؛ چنان در کادرها جا گرفته اند که مخاطب حضور درست وسیله را در زندگی شخصیت های سریال حس کرده و فقط به عنوان یک وسیله ی تزئینی در مجموعه طراحی صحنه تصور نمی کند.

استفاده درست و به جا و حتی خلاقانه از نما های مختلف و حرکت دوربین توانسته بر تاثیر القای  احساسات روانشناختی شخصیت ها و فضای حاکم فیلم کمک زیادی کند.