نشریه خط

پوستر سی و ششمین دورۀ جشنواره جهانی فیلم فجر با طرحی از علی خورشیدپور در روز ۲۷ بهمن‌ماه سال ۹۶ رونمایی شد. این پوستر اگر چه به لحاظ بصری در ادامۀ نگاه فرهنگی هویتی  پوسترهای دو دورۀ گذشته جشنواره جهانی فیلم فجر است و طراح از یک عکس سیاه و سفید و کلاسیک استفاده نموده، اما عکس انتخاب شده برای پوستر امسال نه عکسی از یک اثر سینمایی، بلکه عکسی متعلق به دورۀ قاجار است، که این امر به نوعی با جمله نقش بسته بر پوستر با عنوان «در آستانه ۱۲۰ سالگی سینمای ایران» ارتباطی مفهومی دارد. چرا که دوربین فیلمبرداری از دورۀ مظفرالدین‌شاه قاجار به ایران وارد شد و همین امر آغازگر فصل تازه‌ای از هنر با نام سینما، در ایران گردید. 

پوستر امسال جشنواره عکسی از دو کودک قاجاری است که با حالتی جدی و تاحدی رسمی با البسه‌ای نو و فرنگی‌مآب چشم در چشم دوربین دوخته‌ و مؤدبانه ایستاده‌اند تا این‌گونه به استقبال میهمانان داخلی و خارجی سی و ششمین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر بروند. گفتنی است جشنواره امسال، از ۳۰ فروردین تا ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۱۹ تا ۲۷ آوریل ۲۰۱۷) به دبیری سید رضا میرکریمی در تهران برگزار می‌گردد.

پس از انیمیشن‌های «تهران ۱۵۰۰» و «شاهزادۀ روم»، حالا «فهرست مقدس» سومین و پرافتخارترین انیمیشن سینمایی ایران، اکران خود را با دو سال تأخیر، از ۱۵ آذرماه در سطح کشور آغاز نموده است؛ تا این راه پر پیچ و خم کمی هموار گردد و جای خالی انیمیشن‌ها تا حدی در سینمای ایران جدی گرفته شود. 

«فهرست مقدس» به کارگردانی محمد امین همدانی و نویسندگی هومان فاضل، محصول خانه انیمیشن سازمان هنری رسانه‌ای اوج در سال ۱۳۹۴ می‌باشد، که داستانی تاریخی مربوط به صد سال پیش از ظهور دین اسلام را در شهر نجران (مرز عربستان و یمن) روایت می‌کند. این داستان برگرفته از سوره بُروج، هشتاد و پنجمین سوره قرآن و با شعار «انتخاب کن، دلت می‌خواد کی باشی؟» به تصویر کشیده شده و در آن سرگذشت اصحاب اخدود روایت گردیده است، که در ارتباط با «ذو نواس» یهودی آخرین پادشاه «حمیر» در سرزمین یمن می‌باشد. در واقع این اثر روایتگر اولین آدم‌سوزی تاریخ است، که به دست ربیان یهودی صورت گرفته و سران این قوم، نصرانی‌هایی را که به نام نوکیشان، دست از دین آبا و اجدادی‌شان کشیده‌اند و به آیین نصرانی درآمده‌اند، در دره‌ای موسوم به اخدود به آتش می‌کشند. 

در این میان به سبب اهمیت داستان و خط روایی یهودی آن، شخصیت‌ها نیز به طور هوشمندانه‌ای ما بین انسان و حیوان طراحی شده‌اند. به‌طوری‌که هر شخصیت با توجه به خصایص اخلاقی‌اش به شکل حیوانی منتسب به آن خلقیات تصویر شده است. شخصیت‌های مثبت داستان به شکل حیواناتی هم چون شتر و اسب هستند و شخصیت‌های منفی نیز به صورت مار و بوزینه تصویر شده‌اند. 

با این حال پاشنۀ آشیل این اثر فاخر و قدرتمند، هم‌چون خیل عظیمی از آثار سینمای ایران، فیلمنامه و ضعف روایی آن است. در این بین شاید مهم‌ترین مسئله به مشخص نبودن طیف مخاطبان اصلی اثر بازگردد، به‌طوری‌که نمی‌توان به سبب داستان ثقیل و برخی صحنه‌های خشونت‌بار، فهرست مقدس را اثری در حوزۀ کودک و توجوان به شمار آورد. 

در نهایت اما فهرست مقدس اثری جذاب به لحاظ غنای تصویری و بُعد فنی است، که گام مؤثری در پیش‌برد اهداف استراتژیک سینمای انیمیشن ایران به حساب می آید و نوید بخش آیندۀ روشن این صنعت مهم و جهانی در ایران است.

سمیرغ جشنوارۀ سی و ششم فیلم فجر، امسال بسیار زودتر از همیشه بر فراز سینمای ایران به گردش درآمد و نظرات مثبت و منفی بسیاری را به سوی خود جلب نمود. هرچند حمیدرضا بیدفی گرافیست‌ جوان و خوش آتیۀ کشورمان، که طراحی پوستر چند دورۀ گذشته جشنواره جهانی فیلم فجر را عهده‌دار بوده، پوستر جشنواره فیلم فجر امسال را هم طراحی نموده است، اما با این حال پوستر سیمرغ نشان جشنوارۀ سی و ششم نیز در عین سادگی مثال زدنی‌اش، نتوانست نظر بسیاری از منتقدان را به خود جلب نماید. 

هویت بصری، یکی از مهمترین فاکتورها در طراحی پوسترهای جشنواره‌ای است، به طوری که نوعی پیوند دهندگی میان پوستر و جشنواره را شکل می‌دهد؛ چرا که هر دو لازم و ملزوم یکدیگر می‌باشند و صرفاً پوستر در جهت معرفی جشنواره تعریف نمی‌شود، بلکه بخشی از هویت و تاریخ جشنواره نیز به حساب می‌آید. به طوری‌که با نگاه به پوسترهای ادوار مختلف یک جشنواره می‌توان به یک وحدت بصری و خط فکری منسجم و مشخص و مرتبط با رویکرد جشنواره دست یافت. اما این امر به سبب فقدان مسائل بسیاری هم چون دارا نبودن رویکردی واحد و یا نبود گردانندگانی مشخص و ثابت، همواره جشنوارۀ فیلم فجر و بسیاری دیگر از جشنواره‌های دولتی را با نوساناتی رو به رو کرده است. از این رو یک طراح به تنهایی قادر به رفع همۀ این نقص‌ها و رسیدن به طرحی جامع و کامل نیست. 

در این میان به سبب وسعت یافتن راه‌های ارتباطی و مطالعۀ تصویری آثار هنری مختلف در کمترین زمان ممکن، هر چند ایده‌یابی با سرعت بیشتری انجام می‌پذیرد، اما خلاقیت کمتر از گذشته مورد توجه قرار می‌گیرد. چرا که ذهن هنرمند به مرور زمان به بانک عظیمی از تصاویر و ایده ها بدل می‌گردد که مشابه همه‌چیز را در خود دارد و هنرمند گاه بی آنکه خود بخواهد یا حتی بداند، از همان حساب بانکی برداشت می کند و اثری مشابه یا کپی از یک ایده را اجرا می نماید. از این‌رو در جهان معاصر، خلاقیت بیش از پیش به گوهر نایابی بدل گشته که جای خالی‌اش در هنر معاصر ایران نیز به وضوح پیداست.

حال با همۀ این تعاریف شاید بتوان طور دیگری به پوستر بیست و ششمین جشنوارۀ فیلم فجر نگریست و طراح آن را کمتر نقد کرد، زیرا اگر چه نام او به پای پوستر جشنوارۀ فیلم فجر امسال نوشته شده اما یک جریان فرهنگی هنری عظیم و ریشه‌دار  در شکل‌گیری چنین اثری دخیل بوده‌اند که هنرمند نیز گاه خواسته و گاه ناخواسته به آن تن داده است. 

پوستر سی و پنجمین دورۀ جشنواره جهانی فیلم فجر کمی زودتر از آغاز جشنواره و پس از انتشار عکسی از این پوستر در جشنواره برلین رسانه‌ای گردید. 

حمیدرضا بیدقی گرافیست و طراح شناخته شدۀ کشورمان، که سال گذشته نیز طراحی پوسترهای این جشنواره را عهده‌دار بود، امسال نیز پوستر بخش‌های مختلف جشنواره را طراحی و اجرا نموده است. پوستر اصلی این دوره از جشنواره براساس یکی از عکس‌های مجموعۀ «برف» اثر زنده‌یاد عباس کیارستمی طراحی شده است، تا علاوه بر ادای دین و یادی از این هنرمندِ بین‌المللی سینمای کشورمان، اشاره‌ای نیز به بُعد جهانی سینمای ایران باشد.

همچنین تصویری از زنده یادکیارستمی در جریان پشت صحنۀ فیلم «زندگی و دیگرهیچ» که توسط مینا زیوری به ثبت رسیده، به همراه جمله خانۀ دوست اینجاست به عنوان پوستر بخش بزرگداشت زنده‌یاد عباس کیارستمی ارائه شده است.

علاوه بر این‌ها، سه پوستر دیگر نیز به شکلی کاملاً متفاوت برای بخش‌های سینمای سعادت، جلوه گاه شرق و نمایش های ویژه، توسط حمیدرضا بیدقی طراحی شده است. در این پوسترها بیدقی کوشیده تا با ترکیب تصاویری از آثار هنرهای سنتی ایران مانند کاشی‌کاری، فلزکاری، حجاری و... فضای بین المللی جشنواره را تا حدی ایرانیزه نماید. هرچند ایدۀ اولیه این پوستر‌ها بدیع به نظر می‌آیند، اما عدم هماهنگی مضامین سینمایی با روح این آثار باعث شده تا مخاطبان با تصاویری غریب روبرو شوند که اگر به تنهایی و بدون عنوان جشنواره فیلم فجر ارائه شوند قابل تشخیص نیستند. در این بین هرچند بازسازی کلاکت به عنوان یک ابزار سینمایی در قالب یاد شده اشاره ای به ماهیت سینمایی این جشنواره دارد اما عدم سنخیت میان اجزاء تصویر با فرم مستطیل شکل کلاکت، نه تنها هویت کلاکت را مخدوش کرده بلکه کلیتی نه چسب و سؤال برانگیز ایجاد نموده که هیچ وجه سینمایی در آن به چشم نمی‌خورد و نه تنها برای مخاطبان داخل، بلکه برای میهمانان خارجی نیز قابل اداراک نیست.

در پایان لازم به ذکر است که جشنواره جهانی فیلم فجر از اول تا هشتم اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ به دبیری رضا میرکریمی در پردیس چارسو برگزار می گردد.

در سال نود و پنج «رهایی از بهشت» تنها اثر انیمیشن حاضر در بخش رقابتی جشنواره سی و پنجم فیلم فجر بود، که ساخت آن قریب به چهار سال از مرحله‌ ایده پردازی تا اتمام تولید به طول انجامید. این اثر سینمایی که توسط انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس تهیه شده، هرچند در ظاهر دربارۀ زندگی نویسندۀ داستان‌های کمیکی است که ناگهان وارد فضای داستان‌هایش  می‌شود، اما در واقع به نوعی روایتگر زندگی شهید دکتر مصطفی چمران است، که با زندگی وی در آمریکا و لبنان آغاز و سپس در ایران دنبال می‌شود.

نکته برجسته و اصلی این اثر، برخورداری از یک خط داستانی قوی و جذاب است، که در کنار اجرایی قابل قبول، توانسته «رهایی از بهشت» را نسبت به سایر انیمیشن‌های ایرانی ساخته شده در چند سال اخیر به اثری شاخص بدل نماید. داستانی که به نظر می‌رسد به دلیل وجود شخصیت‌های خاص و جهانی و به نوعی غریبه، به تصویر کشیدن آن نه تنها دشوار است بلکه فقط درقالب انیمیشن میسر و ممکن می‌باشد. 

گفتنی است در ساخت این اثر سینمای از دو تکنیک دو بعدی و سه بعدی درجهت تفکیک فضاهای قصه استفاده شده است. همچنین گرافیک و فضای کلی اثر شبیه به نقاشی است، به طوری‌که در بخش‌هایی از کار شاهد استفاده از تاش‌های نقاشی با آبرنگ در فضای سه بعدی هستیم. در واقع سازندگان برای رسیدن به چنین نکته‌ای، بعضی از نشانه‌های تصویرسازی کتاب‌های نقاشی را وارد فضای سه بعدی نموده و گرافیکی شبیه به کتاب‌های کُمیک، اما متحرک خلق نموده‌اند.

انیمیشن سینمایی «رهایی از بهشت» به کارگردانی علی نوری اسکویی که در بخش مسابقۀ این دوره از جشنواره فیلم فجر حضور داشت، درنهایت با بی‌مهری تمام از سوی برگزارکنندگان در بدترین زمان ممکن در جشنواره به نمایش درآمد و متاسفانه با وجود داشته‌های فراوان مورد بی‌توجهی هیأت داوران قرارگرفت. چنان که حتی کارگردان اثر در یادداشتی از عوامل خود برای شرکت در این جشنواره عذرخواهی نمود!

با قدم گذاردن در دومین هفته از بهمن ماه ۱۳۹۵، سی و پنجمین دورۀ جشنواره فیلم فجر نیز آغاز به کار کرد، تا در جشن انقلاب بار دیگر اهالی سینما دور هم جمع شوند و سال جدید سینمای ایران را جشن بگیرند. 

امسال هم پوستر مهم‌ترین جشنواره سینمایی کشور، هم‌چون سال گذشته به چهره یکی از بزرگان و هنرمندان فقید سینمای ایران تعلق گرفت. علی حاتمی (۱۳۲۳ – ۱۳۷۵) از کارگردانان درخشان و اثرگذار سینمای ایران، که حدود ۱۵ فیلم و مجموعه تلویزیونی را در کارنامه خود ثبت کرده است. هر چند دو دهه از مرگ این هنرمند بزرگ می‌گذرد، اما آثار به جای مانده از وی همچنان طراوت خود را حفظ کرده‌ و یاد او را در دل‌ها و دیدگان اهالی هنر و سینما زنده نگاه‌داشته‌اند. 

به همین سبب پوستر سی‌ و پنجمین جشنواره فیلم فجر، تحت نظارت مجید برزگر در مقام مدیر هنری، با گرافیک حسین زارعی و نقاشی علی بیگی‌پرست بر اساس عکسی از عزیز ساعتی، به زنده‌یاد علی حاتمی تعلق گرفته است. همچنین خوشنویسی پوستر امسال را حسن عکاسی‌پرزاد عهده‌دار بوده است. 

هر چند پوستر امسال جشنواره را می‌توان در ادامه پوستر سال گذشته دانست، اما پیشرفتی در آن به چشم نمی‌آید. ارائه تصویر- نقاشی شاعرانه از شاعر سینمای ایران، هر چند زیبا است، اما سایر اجزا تشکیل دهنده پوستر، نمی‌توانند به یک هماهنگی ساختاری در نسبت با تصویر در آیند و همین امر مخاطب را با سردرگمی بصری مواجه می‌سازد.کادربندی آبی با دو مربع نارنجی خارج شده از آن، در کنار پرنده‌ای که هنرمند از نقاشی‌های گل و مرغی وام گرفته تا شاید به نوعی دوره قاجاریه (به یاد فیلم‌های تاریخی علی حاتمی هم‌چون کمال‌الملک) را یادآور باشد و کلاکت سیاه جشنواره به همراه دستی که آن را گرفته و به داخل کادر آمده، هیچکدام در نسبت با یکدیگر معنا نمی‌شوند بلکه صرفا به صورت اجزایی مجزا قابل تعریف‌اند. به همین سبب  پوستر جشنواره سی و پنجم فیلم فجر، در ارائه ی تصویری واحد دچار ضعفی اساسی است، چرا که پوستر رسمی یک جشنواره باید چیزی بیشتر از یک پوستر نکوداشت باشد، تا بتواند در دل خود هویت جشنواره را نیز معرفی نماید.

ایجاد کسب‌وکار جدید با تکیه‌ بر ایده‌های نو، نیاز به بسترها و زیرساخت‌هایی دارد که شرکت‌های شتاب‌دهنده تا حدودی توانسته‌اند، آن را فراهم کنند. این مفهوم چند سالی است که وارد واژگان کسب‌وکار شده است. این سیستم، بستر مناسب برای رشد سریع شرکت‌های نوپا را فراهم می‌کند. ازآنجاکه بیشتر صاحبان ایده‌های نو از توان مالی یا دانش بازاریابی کافی برای گسترش کسب‌وکار برخوردار نیستند، یک شتاب‌دهنده، مجموعه‌ای از خدمات نظیر منابع مالی، مشاوره، فناوری‌های مختلف را در یک بازه زمانی تقریباً کوتاه در اختیار استارت‌آپ‌ها قرار می‌دهد. اصلی‌ترین هدف یک شتاب‌دهنده، تقویت مجموعه های نوپا و خوش ایده و تبدیل آن به شرکتی است که به‌تنهایی توانایی حضور و رقابت در بازار را دارد. در مقابل، شتاب‌دهنده با درصدی مشخص، سهام‌دار این شرکت‌ها می‌شوند. از مهم‌ترین مزایای بهره‌گیری از خدمات یک شتاب‌دهنده، ایجاد ارتباطات سازنده بین افراد و حتی شرکت‌های رقیب، افزایش دامنه خلاقیت و تمرین برای جذب سرمایه‌گذار است.