نشریه خط

ساخت آرامگاه حکیم عمر خیام در سال 1341، پس از سه سال کار پی در پی به پایان رسید و در آن زمان انجمن آثار ملی متولی ساخت بناهای آرامگاهی مفاخر ایرانی از جمله این آرامگاه بود. فرم معماری این آرامگاه بر قابلیت های سازۀ فلزی با پوشش بتنی خود متکی است که تکنیکی مدرن در ساختمان‌سازی به‌شمار می‌آید، اما این فرم یادآور نظم هندسی حاکم بر گره‌های تزئینی معماری ایرانی نیز هست؛ به ویژه که با پوشش کاشی‌های معرق بر سطح آن رنگ و بوی بیشتری از معماری ایرانی به خود می‌گیرد. در تزئینات کاشی‌کاری این یادمان آرامگاهی از خط نستعلیق استفاده شده و ابیاتی از رباعیات خیام به تصویر درآمده است.

در نمای بیرونی یادمان، بیست رباعی با خط شکستۀ نستعلیق و به صورت درهم، توسط استاد مرتضی عبدالرسولی نگاشته شده و میان آنها با کاشی‌هایی با نقوش انتزاعی پر شده است. در این بنا برای اولین بار از خط شکسته در کتیبه‌ها استفاده شد که خود با روحیۀ مدرن بودن فناوری ساخت بنا همخوانی دارد. در سطوح داخلی نیز نقوش گل و برگ و پیچک به چشم می‌خورد که سیحون انتخاب آنها را نیز متناسب با روحیۀ شاعری خیام معرفی کرده است. 

رنگ فیروزه‌ای که یکی از رنگ‌های اصلی در تزئینات معماری ایرانی است، به عنوان رنگ زمینۀ کاشی‌ها انخاب شده است و به عنوان رنگ غالب در بنا دیده می‌شود. انتخاب این رنگ با توجه به هدف معمار در الهام گرفتن از معماری ایرانی، انتخابی شایسته است. همچنین قرار گرفتن کاشی‌ها در میان سطوح پر و خالی  که هندسۀ حجم بنا پدید آورده، به حضور رنگ فیروزه‌ای در کل بنا توازن بخشیده است. 

طراحی خانه برای اعضای یک خانواده که اکنون اعضای آن در شرف استقلال و تشکیل کانون‌های زیستی مستقل هستند. چالش اصلی این پروژه طراحی واحدهای سکونتی به گونه‌ای است که ساکنان ضمن هم‌زیستی خانوادگی بتوانند فاصله و عملکرد مستقل نسبت به یک‌دیگر را تجربه کنند. مجموعه‌ی کلی ساختمان قابلیت پاسخگویی به عملکردهای افراد مختلف خانواده را دارا است. واحدهای سکونتی فرزندان در طبقات مختلف گسترده شده‌اند و به این ترتیب مساحت مورد نیاز هر واحد تامین می‌شود. فضاهای خدماتی خانوادگی مشتمل بر سالن‌های ورزشی و استخر و... در زیرزمین واقع شده‌اند و در طبقه بالاتر پارکینگ مجموعه جاسازی شده است. طبقه مربوط به والدین در کل طبقه‌ی فوقانی (همکف) طراحی شده است. یک فضای خالی عمودی مرکزی مجموعه را به دو بخش تقسیم می‌کند و نورگیری فضاهای داخلی را راحت‌تر می‌کند. واحدهای سکونتی فرزندان هر یک در دوسوی این فضای خالی شکل گرفته‌اند و یکی در دوطبقه و دیگری در سه طبقه طراحی شده‌. توجه به نفوذ نور طبیعی در نقاط مختلف این بنا، ارتباط بصری عمودی در کل بنا و درون واحدها و نیز تعبیه‌ی عرصه‌های رشد و پرورش گیاهان از جلوه‌های چشم‌گیر آن است. مصالح به‌ کار رفته در نمای این ساختمان سنگ و آجر است که با هارمونی رنگی در این طیف می‌توانند گرمای سکونت در کالبد بنا را معرفی کنند. ترکیبات حجمی متنوع، استفاده از نورگیر مرکزی به‌عنوان فیلتر ورودی، بازنمایی نقش پراهمیت خطوط در جهت دهی به فضا از دیگر نکات طراحی این بنا هستند.

همانطور که از عنوان این طرح پیداست، جلوه ای مدرن از هنر اصیل ایرانی است که با احیای پنجره های ارسی و با نمایی متفاوت در میان ساختمان های اطراف خودنمایی می کند. طراح این بنا با الهام از اصول معماری گذشته به خصوص خانه های کاشان، سعی در القای حس مکان معماری ایرانی با رویکردی مدرن داشته است و در همین جهت به کارگیری پنجره های ارسی با فرمی مدرن در جداره نما، به عنوان نقطه عطفی برای القای این حس تلقی می شود.

توجه به اصل دعوت کنندگی در طراحی ورودی بنا با استفاده از عناصری همچون آب و گیاه، القای حس آرامش در فضا با کمک گرفتن از طراحی داخلی مبتنی بر به کارگیری رنگها و المان های خاص نظیر پرنده و در نهایت طراحی تراسهایی با قاب بندی اختصاصی برای هر واحد به منظور دید به مناظری متفاوت، از جمله نکاتی است که در طراحی بنا مدنظر قرار گرفته است. آنچه که این طرح را از نمونه های مشابه اش متمایز کرده توجه صرف به این نکات نیست، بلکه تلاشی است موثر در جهت برقراری پیوندی نوآورانه و البته کاربردی میان فضا، رفتار و نشان های امروزی و سنتی آن؛ تا شاید موجبات علاقه مندی و آشتی دوباره مردم با فرهنگ و معماری غنی ایرانی را بیش از پیش فراهم نماید.

اغلب در پروژه‌های معماری که در بستر طبیعتی بکر یا نسبتاً بکر طراحی می‌شوند، هم خوانی و مرافقت با طبیعت اطراف از اولویت‌های طراحی است. تناسبات فرم، رنگ، مصالح، شفافیت سطوح، گذر نور و مواردی این چنین، ابزار دست معمار در این مسیر هستند. ساختمان ویلای کوهپایه به طراحی استودیو معماری لاین، پروژه‌ای است که در منطقه لواسان طراحی شده و به‌جای مقابله با طبیعت پیرامون، قصد دارد بینندگان را در پس‌زمینه‌ی اطراف همراهی کند.

خانه‌ی شماره‌ی 144، آپارتمانی کم تراکم در نزدیکی باغ عفیف آباد شیراز است. ساختمانی چهارطبقه با نمایی از سنگ و چوب که فضای پرورش گیاهان در نما نیز تعبیه شده است. به سبب قدمت سکونت کارفرمایان در این نقطه از شهر، ضرورت تحدید عبور نور و حرارت به داخل ساختمان اولویتی مهم شناخته شد. طراحی کمدها و فضاهای سبز کوچک در جداره‌ی رو به نور، ضمن استفاده از مصالح مناسب بنایی توانسته انتقال حرارت را تا حد مطلوبی کاهش دهد. هم‌چنین کنترل نورگیرها و عبور محتاطانه‌ی نور با طراحی سایه‌بان‌های چوبی پنجره میسر گشته است. در نگاه بعدی دو اتفاق مهم در طراحی این بنا رخ داده است. نخست آن‌که فضای اداری و دفتر کار، در طبقه‌ی همکف ساختمان به‌نحوی جانمایی و طراحی شده است که کوچکترین خللی در تردد و الگوی آرام زیست ساکنین طبقات فوقانی ایجاد نمی‌کند. 

چندی است در میان معماران جوان نگاه‌های تازه‌ای به مصالح قدیمی نظیر آجر دیده می‌شود.غالب این نگرش‌های جدید در جهت احیای سنت‌های پسندیده‌ی معماریست که در بیش‌تر بناهای نوساز حل نشده باقی مانده‌اند. ایجاد بافت‌های مختلف و تسری این بافت‌ها به صورت نیمه‌شفاف در جداره‌ی بنا، پرکاربردترین شیوه‌ای است که به کنترل نور و دید منجر می‌شود. طراحان اصلی پروژه (شبیر موسوی، امیررضا فاضل) دغدغه‌ی مهم خود را حفظ محرمیت بصری در واحدهای مسکونی می‌دانند. در بافت‌های سنتی مسکونی، بازشوهای هر خانه از دیده‌ها محفوظ و در عوض حیاط هر خانه محل قرارگیری بازشوهای بخش‌های مختلف منزل بود. در معماری معاصر شهرهای ما پنجره‌ی خانه‌ها رو به یکدیگر باز می‌شوند و حتی تراس‌ها نیز کارکرد مطلوب خود را از دست داده‌اند. ایجاد بافت پوششی که بتواند دیدهای مزاحم به درون منزل را کاهش داده و محرمیت را به منزل برگرداند راهکار این تیم طراحی است. بنابر توضیحات این تیم تکنیک اتخاذ شده باز تعریف الگوهای بومی برای خلق یک معماری منحصر به فرد متناسب با نیازهای انسان ایرانی امروز است. تقسیم‌بندی پلان داخلی هر واحد نیز به نحوی است که بخش‌های خصوصی و عمومی از حیث دید و دسترسی جدا از یکدیگر باشند.