نشریه خط

حتما در این چند وقت اخیر جمله «آب هست، ولی کم است» به چشم شما هم خورده است.

بانک سامان که از سه سال پیش حامی تیم‌های ملی والیبال ایران بوده، اکنون از محبوبیت والیبالیست‌های تیم ملی در آوردگاه مهم لیگ جهانی، بهترین استفاده را کرده و با راه اندازی کمپین «آب هست، ولی کم است» نگاه همه را به این موضوع معطوف ساخته است. 

در گرافیک تبلیغاتی این کمپین از یک بطری ساده شده آب استفاده گردیده که میزان مصرف بر حسب آن سنجیده می‌شود. به کارگیری این گرافیک به ظاهر ساده باعث می‌شود تا پیام اثر به سرعت مورد توجه قرار گیرد و به راحتی در حافظه مخاطب ثبت گردد.

از برنامه های دیگر این کمپین طراحی و ساخت تندیس آب بود، که توسط طراح خوب کشورمان محمد مهدی آشوری اجرا گردید. این تندیس که با هدف جهانی کردن پیام «آب هست، ولی کم است» طراحی شده، در دور برگشت از سوی کاپیتان تیم ملی در هر بازی به کاپیتان تیم‌ حریف اهدا گردید. فرم کلی تندیس هرچند تداعی‌گر شکل معمول قطره است، اما سوراخ های قطره مانندی که در سطح بالایی کار ایجاد گشته، سبب شده‌اند تا با حرکت نور، تصویر نقش بسته قطره ها در داخل تندیس نیز تغییر زاویه دهند و حسی بدیع و تازه به آن بخشند. سطح مقطع تندیس و محل اتصال ظریف آن نیز خالی از لطف نیست، زیرا اگر کمی دقت کنیم شاهد موج های ایجاد شده بر روی پایه پهن آن خواهیم بود، که یادآورد برخورد قطره با دریا است. نکته مهم دیگر همنشینی درست رنگ‌هاست؛ رنگ لاجوردی که آب را همچون گوهری ارزشمند جلوه می‌دهد و رنگ طلایی بدنه که نمایانگر ارزش این ثروت خدا‌دادی است و ما را بیش از پیش متوجه این مسئله می‌سازد که هرچند آب هست، ولی کم است.

رنگ ها نقش مهم و مثالی در زندگی ما دارند چنان که هر رنگ در جایی به نشانه ای تعبیر می‌شود؛ به همین نسبت نیز رنگ ها در تبلیغات اثر گذارند و در نگاه ما معنی می‌یابند.
برند ایرانی اسنوا که آن را با تولید محصولات لوازم خانگی می‌شناسیم، مدتی است که در تبلیغات محیطی خود بر دو رنگ آبی و سبز تکیه کرده است. آبی به رنگ آرامش و سبز به نشانه سرزندگی. این بازی غیر مستقیم با رنگ ها اتفاق خوبی است که خوشایند مخاطب است. مثلا وقتی در یک روز گرم تابستانی نگاه سریع و گذرایمان به یکی از بیلبوردهای اسنوا می‌افتد حسی خنک همچون باز کردن در یخچال به ما دست می‌دهد، که ناشی از رنگ سرد آبی است.
ارزش گذاری بر گرافیک تبلیغاتی و انتخاب شعار «روی ما حساب کنید» نشان دهنده تلاش خانواده بزرگ اسنوا برای جلب نگاه بی‌اعتماد مصرف کنندگان در استفاده از لوازم خانگی داخلی است. نقطه قوت تبلیغات محیطی اسنوا را باید در انتخاب جمله تبلیغاتی اثر گذار، بهره گیری درست از هم نشینی رنگ ها و استفاده از عکس ها و تصاویر ساده و صریح یافت، به طوریکه در ترکیب نهایی با ساخت یک کلیت منسجم قادرند پیام مورد نظر خود را در لحظه منتقل نمایند و این مسیری مهم در جهت دیده شدن محصولات وطنی است.
به این ترتیب می توان امید داشت تا اسنوا و سایر برندهای ایرانی موفق با تبلیغات صحیح و اعتمادسازی در راستای اعتلای تولید ملی نوآورانه و دانش‌بنیان، گوی سبقت را حتی از نمونه های خارجی مشابه نیز بربایند. 

در فرهنگ عامه ما ضرب المثلی هست که می‌گوید: سکوت علامت رضا است! اما حقیقتا هر سکوتی از سر رضایت است؟ سی و سه سال سکوت ابوالفضل دوزنده، جانباز عاشق وطن که در یک کوچ اجباری به آلمان پناهنده شده، سکوت بلندی است که از هر فریادی قدرتمندتر می باشد.
«۳۳ سال سکوت» مستندی گفتگو محور، درباره تضاد میان عشق ورزیدن به وطن و پناهندگی به کشوری بیگانه است. هرچند حسین شمقدری را پیش‌تر با میراث آلبرتا ۱ و ۲ می‌شناختیم، اما او در این گام با جسارت بیش‌تری به سراغ سوژه فیلمش رفته و کلیشه‌های متداول را کنار گذاشته است.
یکی از نکات قابل توجه اثر کیفیت بصری و توجه به گرافیک تبلیغاتی آن است. شاید بتوان این طور ادعا کرد که بزرگترین مشکل فیلم های مستند، عرضه محدود آن ها است که سبب دیده نشدن کار می گردد، اما مستند «۳۳ سال سکوت» این مسیر قدیمی را کنار گذاشته و با راه اندازی وب سایتی رسمی به طور مستقیم با مخاطبانش مواجه گردیده، تا علاوه بر خریداری فیلم، در جریان اکران ها، خبرها، تیزر و هر آنچه مربوط به آن می‌باشد، قرار گیرند. طراحی پوستر، طراحی سایت و ساخت تیزرهای حرفه ای و جذاب همه از جمله عواملی هستند که می‌توانند به بازوان قدرتمند یک فیلم مستند بدل شوند و منجر به دیده شدن و فروش آن گردند تا سینمای مستند بهتر و بیشتر بتواند با مخاطبان خود ارتباط برقرار نماید.

زمان آن گذشته که مخاطب برای دیدن بازیگر مورد علاقه اش به سینما برود. دیگر تنها بازیگران خوش سیما نمی‌توانند ما را به سالن سینما بکشانند. باید دید ذائقه مخاطب چه سمت و سویی پیدا کرده‌است. آیا قراردادن چهره بازیگر وسط یک پوستر و نوشتن نام فیلم در کنار آن، کارایی و جذابیت یک پوستر سینمایی را دارد؟ این نوع طراحی در پوستر فیلم‌های به اصطلاح گیشه‌ای بیشتر به چشم می‌خورد.

"طاها ذاکر" از جمله هنرمندانی است که پایش را فراتر از این قواعد کلیشه‌ای گذاشته و سنت‌های معمول را شکسته است؛ اتفاقا چیزی که در طراحی پوسترهای او نادیده گرفته می‌شود، چهره‌ی بازیگران معروف و ستاره‌های سینمااست. البته نکته‌ای که در نظر مخاطب حرفه‌ای پررنگ‌تر می‌آید، شباهت آثار ذاکر با نمونه‌های خارجی است، نکته‌ای که شاید مخاطب عام کمتر از آن باخبر باشد.

نوشتار در کنار تصاویر راه های ارتباطی یک پوستر را تشکیل می دهند. به همین دلیل است که توانایی یک طراح گرافیک در به کار گیری نوشتار بسیارمهم است. 

یکی از مثال های خوب از به کاری گیری مناسب نوشتار را در آثار قباد شیوا می توان یافت. پوسترهای این هنرمند نسل دوم گرافیک ایران در واقع صفحاتی هستند که با نوشته های اغلب دست نویس یا خوش نویسی شده آراسته شده اند؛ مسئله ای که این روزها به دلیل ورود نرم افزارها به عالم گرافیک کمتر به آن توجه می شود، حال آنکه یک طراح به راحتی می تواند به این وسیله اثر خود را منحصر به فرد کند.

پوسترهای شیوا اغلب به صورت دستی و با تکنیک هایی کار شده اند که این دستی بودن را بیش از پیش یاد آور شوند، حتی پوسترهای معاصر تر او نیز که بدون شک دخالت نرم افزاری در آنها صورت گرفته، همین حال و هوا را دارند.

در بسیاری از پوسترهای او که حال و هوای نقاشانه و دخالت های دستی در آنها پر رنگ تر است، عناوین نیز همسو با کلیت اثر به صورت دست نویس ارائه شده اند. در واقع شیوا با رعایت اصول خوش نویسی اصیل ایرانی و افزودن تصرفات شخصی این عناوین و نوشتار را طراحی کرده است؛ این عناوین دست نویس اغلب حجم بزرگی از پوستر را اشغال می کنند و در واقع به نظر می رسد این نوع کاربرد آغازی است بر آنچه امروز در آثار نسل چهارم و پنجم گرافیک ایران به صورت جدی تر دنبال می شود. 

با یک نگاه به آثار شیوا به نظر می رسد او برخطوط کهن ایرانی اشراف داشته و قوانین آن را می داند. این آشنایی با خطوط اصیل ایرانی و آشنایی و تسلط به قواعد آن، مسئله ای است که می بایست بیشتر مورد توجه طراحان نسل جدید قرار گیرد، به ویژه آن هایی که هنوز در ابتدای راه هستند.

مدت ها است که از دیدن یک پوستر مناسب و قوی برای اغلب رویداد های فرهنگی و هنری کشور دل کنده ایم. به ویژه امسال که هر دم از این باغ بی تدبیری، پوستر جدیدی بر می خیزد. نمونه اش هم جشنواره فجر و حاشیه های فراوان پوسترهای طراحی شده برای هر بخش آن. اما غرض نگارنده این بار پوستری است که برای سیزدهمین دوسالانه عکاسی طراحی شده است. نام طراح را نپرسید چرا که راه را برای گلایه و شکوه خواهد بست. پوستری که حقیقتا ذهن انسان را از علامت سوال های بی جواب پر می کند.

ایده اصلی پیدایش این پوستر قابل تشخیص نیست و اولین چیزی که دیده می شود عددهای دوازده و یک است که به خرافه ترین صورت ممکن سیزدهمین بودن این دوسالانه را یادآور می شود. نکته قابل تامل دیگر این پوستر نداشتن عنوان مشخص به فارسی است. در واقع در بالای پوستر که به رسم معمول انتظار حضور عنوان اصلی را داریم، با جمله طویلی روبه رو می شویم که عملا باید در کنار عنوان اصلی پوستر قرار گیرد. طراح نیز برای رفع این نقیصه عنوان سیزدهمین دوسالانه عکس ایران را با حروف لاتین در سمت چپ پوستر گنجانده است ! 

اجرای پوستر و عناصر به کار رفته هیچ کدام راضی کننده نیستند. اشکال مثلثی موجود در ترکیب پوستر که با تصاویر آیینه کاری های ایرانی همراه شده بدون مفهوم به نظر می رسند و دردی را دوا نمی کنند. تصویر چشم و علامت موجود در تصویریاب یا ویزور دوربین تنها المان هایی هستند که موضوع اصلی پوستر را یاد آور می شوند که متاسفانه چندان خلاقانه و مناسب به نظر نمی رسند.

البته به احتمال بسیار زیاد مانند دیگر رویدادها این دوسالانه نیز برای خودش حاشیه های فراوانی داشته که باعث می شود تمام تقصیر را متوجه طراح آن ندانیم ؛ چرا که سابقه درخشان و احترامی که برای او قائل هستیم با پوستری که اکنون می بینیم در یک ظرف نمی گنجد.

فکر می کنم دیده باشید؛ حدود یک ماه قبل در پی توهین یکی از نشریات فرانسوی به ساحت پیامبر عظیم الشان اسلام، گروهی از هنرمندان به صورت خود جوش و از روی غیرت دینی، دست به راه اندازی کمپین "عشاق محمد(ص)" در فضای مجازی زدند. طراحی، تولید و عرضه این آثار گرافیکی به نحوی بود که تنها چند روز پس از انتشار اولیه، توانست بخش اعظمی از صفحات مجازی کاربران، از اقشار مختلف مردم را به خود اختصاص دهد. (که در حد خود پاسخی بود بر حماقت های اخیر کشور های متهم این بی احترامی. )

آثار ارائه شده در این کمپین را می توان نمونه های مناسبی از گرافیک غیر سفارشی یا مردمی دانست. فرم های تصویری عشاق محمد(ص) ترکیب بندی، ابعاد و تمرکز آن در وسط مربع، مناسب برای هر نوع فضای وبی و آواتار کاربران و نیز قابل استفاده در صفحات اینستاگرام است. این طرح ها به لحاظ رنگ بندی و فرم هم توانسته برای عموم مردم، چه ایرانی و چه غیر ایرانی جذاب باشد.

اگر چه به کار بردن عبارت عشاق محمد(ص) برای مخاطب جهانی این کمپین غریب نیست، اما با توجه به درصد بالای مخطبان ایرانی آن، بهتر بود هنرمندان طراح ایرانی، القاب و نام های دیگر ایشان مانند "رحمةللعالمین" یا "رسول الله" را به کار می بردند تا به این وسیله فرهنگ سازی مثبتی در جهت هرچه محترمانه تر به کار بردن نام ایشان صورت بگیرد.