نشریه خط

توکل اسماعیلی، متولد ۱۳۰۲ در قزوین و بزرگ شدۀ محلۀ نازی‌آباد تهران می باشد، که بیشتر او را با نام «مش اسماعیل» می‌شناسند. مش اسماعیل هر چند کار خود را از سال ۱۳۴۲ به عنوان مستخدم در کارگاه مجسمه‌سازی دانشکدۀ هنرهای زیبا دانشگاه تهران آغاز کرد، اما دیری نگذشت که به واسطۀ ذوق هنری خود‌ و تجربیات دیداری‌ که در کارگاه مجسمه کسب کرده بود، توانست به هنرمندی خودآموخته بدل شود و آثار بدیع و نویی را در عرصه مجسمه‌سازی ایران خلق نماید. 

هرچند مش اسماعیل در سال‌های ابتدایی استخدام در دانشگاه، مجسمه‌های سفالی نیز می‌ساخت؛ اما عمده شهرت او به واسطه مجسمه های فلزی‌‌اش است. در واقع او از نخستین هنرمندان عرصۀ مجسمه‌سازی ایران است که آهن را جایگزین گِل رُس و سنگ کرد. مش اسماعیل در زمینۀ مجسمه‌های فلزی با مفتول، از تکه‌های ورق آهن و زائده‌های کار دیگران استفاده می کرد. او شیوه خاص خودش را داشت؛ به طوری‌که از بافت جوشکاری به خوبی استفاده می‌کرد و این بافت در کنار حالت ساده فرم‌هایش و تجسم ناخودآگاه او از پیکره‌ها، نشأت گرفته از ارتباط شفاهی او با هنرهای قدیمی ایران بود. 

آثار خلق شده توسط مش اسماعیل همواره برگرفته از مضامین عامیانه، اسطوره‌های آشنای ایرانی و کاراکترهای روزمره در زندگی اجتماعی اطرافش بود. حتی پس از پیروزی انقلاب نیز مش اسماعیل به واسطه حضور در جنگ تحمیلی، مجسمه‌هایی با موضوع خانواده شهدا، رزمندان، زنان جنگ زده و نمونه‌هایی از این دست ساخت که نشان‌گر ارتباط قوی او با فضای پیرامونش بود.

با این حال آثار مش اسماعیل همواره از سادگی خاصی برخوردار بودند؛ چرا که او هیچ‌گاه از قالب‌های متعارف موجود در هنر مجسمه‌سازی پیروی نکرد. علاقه و پشتکار شگفت‌انگیزش طی سالیان متمادی موجب شد تا آثارش از دهه ۱۳۵۰ با استقبال روبرو شوند و در کلکسیون‌های شخصی و گالری‌های معتبر داخلی و خارجی به نمایش در آیند. 

توکل اسماعیلی معروف به مش اسماعیل سراجام در هشتم آبان ماه سال ۱۳۷۳ و در سن هفتاد و یک سالگی چشم از جهان فروبست.

دنیای غرب همواره با حجاب به عنوان یکی از نمادهای بارز جهان اسلام مخالف بوده و هست. از این‌رو سال‌های متمادی است که بسیاری از کشورهای غربی با وضع قوانینی محدود کننده‌ به دنبال نمود کمتر حجاب در کشورهای متمدنشان هستند تا بدین صورت از رسوخ اعتقادات اسلامی به کشورهایشان جلوگیری کنند. در همین راستا در سال ۲۰۱۴، تونی ابوت نخست‌وزیر استرالیا، طی سخنرانی در پارلمان این کشور علیه پوشیدن پوشیه (برقع) در اماکن عمومی اظهار نظر کرد، و همین امر سبب شد تا فابیان مویر، عکاس استرالیایی، با آنچه که در نگاه او اسلام‌ستیزی و هراس از مهاجران بود، مقابله کند.

او با دوربین خود ۱۶۰۰ کیلومتر در استرالیا سفر کرد و از یک زن که برقع آبی (پوشش زنان افغانی) بر تن داشت در مقابل دیدنی‌ترین مناظر طبیعی استرالیا عکس گرفت. فابیان مویر با این کار به دنبال نشان دادن این نکته بود که برقع و محیط زیست استرالیا می‌توانند هر دو مکمل یک‌دیگر باشند. پس از آن مویر در بخش دوم پروژه خود، این بار زن برقع پوش را در فضاهای شهری قرار داد. تصویر اصلی این پروژه، نشانگر یک زن با برقع آبی بود که در یک فروشگاه مقابل بطری‌های شیر ایستاده است. به گفته مویر تضاد رنگ آبی لباس زن و رنگ سفید بطری‌های شیر، اشاره‌ای به تضاد و ناسازگاری فرهنگ‌های مختلف در جوامع امروزی است. 

گفتنی است مجموعه نخست فابیان مویر با موضوع حجاب زنان مهاجر «برقع آبی در کشور آفتاب سوخته» است و مجموعه دوم این پروژۀ عکاسی نیز «برقع مدنی» (شهری) نام دارد؛ در این آثار هنرمند سعی کرده تا حجاب را از منظری جدید به مخاطبان غربی خود نشان دهد، و تا حدی تصویر جعلی را که رسانه‌های غربی- صهیونیستی سال‌ها به عنوان زن مسلمان به مخاطبان خود ارائه داده‌اند را از بین ببرد.

در همۀ دنیا هنرمندان را صرفاً نه به چهره که با آثارشان می‌شناسند؛ زیرا آثار آنان دربردارندۀ بخش مهمی از هویت ایشان هستند، به طوری‌که حتی سطرهای طویل و طولانی نیز از بیان آن قاصر اند.  

یکی از این هنرمندان، زهرا مودتی، از بانوان گرافیست کشورمان است که در هوای این سرزمین در کنار ما نفس کشید، هنرمند شد و آثاری ماندگار و ارزشمند خلق کرد. امروز اما او از میان ما پر کشیده و تنها آثاری چند از او بر جای مانده‌ است. آثاری که به خوبی بیانگر هویت انقلابی و ارزشی این بانوی هنرمند می‌باشند. 

زهرا مودتی را می‌توان در پوسترهایش جستجو کرد، و نگاهش را یافت. نگاهی مسئول و دغدغه‌مند، که ساده از کنار ارزش‌های اصیل انقلاب عبور نمی‌کرد. حال شاید او امروز در میان ما نباشد، اما یادش و نگاهش همواره با ما خواهد بود.

«یک فیلم‌ساز در طول فعالیت حرفه‌ای خود به طور معمول بیش از ۲۰ فیلم نمی‌تواند بسازد، اما یک کاریکاتوریست باید روزی یک ایده خلق کند. تلاش برای خلق ایده‌های نو برای هنرمند دو دستاورد مهم در پی دارد. نخست پرورش قدرت خلاقیت است. والت دیسنی توصیه می‌کند که به دستگاه تصور خلاق خود به عنوان عضلات مغزی بنگریم. عضلات بدن هر چه بیشتر کار کند به جای آن‌که تحلیل رود، پرورش می‌یابد. درست مثل عضلات و ارگان‌های جسمی، هوش و ذکاوت بدون تمرین فرسوه می‌شود. دوم آن‌که تکرار فعالیت خلاق باعث تسریع در شکل‌گیری شخصیت هنری هنرمند می‌شود. 

قواعدی وجود دارند، اما برای آن‌که شکسته شوند. این جملۀ یکی از نظریه پردازان معروف سینما است. قواعد هنری وحی منزل نیستند؛ می‌توان آن‌ها را شکست اما باید به این نکته توجه داشت، کسی می‌تواند این کار را انجام دهد که اولاً بر این قواعد کاملاً مسلط باشد و ثانیاً جایگزین مناسبی برای آن‌ها داشته باشد. 

اشتباه نگیرید! 

این کتاب دربارۀ روش صنعتی تولید ایده نیست. چون صنعت، فعالیتی است که مواد خام را با استفاده از الگوهای مشخص به محصولی مشخص تبدیل می‌کند. ایده‌ها از تفکر واگرا پدید می‌آیند. از همین روست که در روند کار هنری، محصول نهایی غیرقابل پیش‌بینی است. 

روش ارائه شده با عنوان مهندسی ایده، تنها یک نوع انتقال تجربه برای دستیابی بهتر به ایده‌های بدیع است. کتاب حاضر تلاش می‌کند راهکارهای تولید و پرورش ایده در حوزۀ هنر را به صورت مستند همراه با نمونه ارائه دهد.» 

متن بالا گزیده‌ای است از پیشگفتار کتاب «دستور العمل‌های فیل آبی برای ایده‌یابی» نوشتۀ مهندس محمدحسین نیرومند با موضوع ایده‌یابی و پرورش خلاقیت هنری، که نخستین بار در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات فرهنگسرای میردشتی منتشر گردید. گفتنی است این کتاب در سال ۱۳۹۵ نیز عنوان یکی از پرفروش‌ترین‌های انتشارات  میردشتی را از آن خود کرد.

این روزها صدا و سیما مخاطبان بسیاری پیدا کرده، و مهمترین علت آن نیز پخش برنامه‌های تبلیغاتی نامزدهای دوازدهمین دورۀ انتخابات ریاست جمهوری ایران است، که در صدر همۀ آن‌ها مناظرات زندۀ نامزدها قرار دارد. 

هر چند پخش مناظرات نامزدهای ریاست جمهوری سابقۀ طولانی در جهان دارد، اما این امر در ایران به سه دورۀ پیش باز می‌گردد و هنوز مسئلۀ تازه‌ای است. آن‌قدر تازه که حتی هنرمندان‌مان نیز با طراحی دکور چنین برنامه‌هایی آشنا نیستند و طرح‌های‌شان ملغمه‌ای از هنر ایرانی و کپی برداری از نمونه‌های غربی است که هیچ بویی از هویت ایرانی ندارد.

در هر رویداد فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و... متنوع ترین نگاه ها و بازتاب آن رویداد را در آثار هنرمندان آن دوره می توان مشاهده کرد.
یک نمونه ی ساده از این نمود، سال نو است. هر سال به نام حیوانی در می آید و از آنجا که سال نود و شش، سال خروس بود هنرمندان بسیاری دست به نقاشی و یا تصویرسازی از خروس زدند. تنوع نگاه در آثار آنها به وضوح به چشم می خورد؛ تنوع در طراحی، استفاده از مواد و ابزار و سبک های مختلف. این تنوع در آثار نشان دهنده ی تنوع در نگاه افراد جامعه است چرا که هنرمندان نماینده ی کل افراد جامعه هستند و این مساله از شگفتی های خلقت است و به ارزش هنر نیز می افزاید.
در ادامه آثاری با موضوع خروس را که توسط هنرمندانی مانند مرجان وفاییان، علیرضا اسدی، مرتضی ناییجی، یگانه قاسمی و...خلق شده اند را می بینیم.

هنرمند از آسمانیان می‌گیرد و بر زمینیان می‌بخشد. پس سینه‌اش باید قابلیت نزول ملائکه‌ای را داشته باشد که واسطۀ الهام هستند. سینه تنگ کوردلان کجا و آسمان بی‌کران کجا! 

چند سطری که در بالا آمد، گوشه‌ای است از صحبت‌های سرور شهیدان اهل قلم، سید مرتضی آوینی؛ که در بیستم فروردین ماه سال ۱۳۷۲ در منطقه فکه، حین بررسی لوکیشن فیلم مستند «شهری در آسمان» بر اثر اصابت ترکش مین باقی مانده از دوران جنگ به شهادت رسید. 

از آن پس در تقویم جمهوری اسلامی ایران روز ۲۰ فروردین ماه به یاد آن هنرمند «روز هنر انقلاب اسلامی» نام‌گذاری گردید. 

امسال نیز در همین مناسبت، «خانه طراحان انقلاب اسلامی» مجموعه پوسترهای «عهد هنر» را با شعارهای عهد مبارزه با مستکبران و عهد یاری مظلومان، که برگرفته از سخنان شهید آوینی است، منتشر نموده‌اند. تا بار دیگر بر وجه مبارزاتی و اثرگذار هنر تأکید ورزند و آن را به عنوان سلاحی در دست هنرمند معرفی نمایند، که با آن می‌تواند جامعه‌ای را آباد یا حتی ویران سازد و مسلماً هدف از هنر انقلابی ساخت و آبادانی جامعه‌ای بیدار و انقلابی است. 

گفتنی است مجموعه پوسترهای «عهد هنر» به سفارش خانه طراحان انقلاب اسلامی است؛ که توسط کارگاه طراحی سه در چهار اجرا شده است. علاقه مندان جهت دریافت نسخه با کیفیت این آثار، می‌توانند به وب سایت خانه طراحان انقلاب اسلامی مراجعه نمایند.