نشریه خط

پیش‌تر در نشریه‌ی خط، مطالبی در رابطه با مجموعه‌ی شکرستان و محصولات تولیدی آن با هم دیده بودیم (++). در ادامه‌ی تلاش برای ارتباط بیش‌تر بچه ها با این شخصیت‌ها، حوزه‌ی هنری  کودک و نوجوان اقدام به تولید نرم افزارهایی با محوریت این کاراکترها کرده است. این بار شرکت سیب نگار پای شکرستانی‌ها را به دست‌گاه‌های هوش‌مند کشانده است. نرم افزارهای عکاس‌خانه و نقاش‌خانه‌ی شکرستان که چندی پیش در اختیار کاربران قرار گرفتند، اجازه‌ی لمس و درگیری بیش‌تر کودکان با شخصیت‌های طنزآمیز و غالبا تاریخی این انیمیشن را می‌دهد. این تلاش اگرچه از حدود ابتدایی فراتر نرفته است، اما حضور آن را به عنوان عنصری آشنا در میان انبوه نرم‌افزارهای ناآشنا با هویت ملی ما می‌توان غنیمت شمرد. 

نرم افزار عکاس‌خانه‌ی شکرستان کار پیچیده‌ای انجام نمی‌دهد. این نرم‌افزار با برخورداری از محیطی فانتزی به کاربر امکان می‌دهد که شخصیت‌های انیمیشن را شبیه به یک برچسب به فضای عکاسی خود وارد کرده و با آن‌ها عکس یادگاری بیندازد. شاید اگر کودکی برای چندین سال با کارتونی ایرانی خاطره و عکس یادگاری داشته باشد، راحت‌تر بتوان او را از آسیب تولیدات بی‌گانه با فرهنگ ایرانی مصون نگاه داشت. عکاس‌خانه اگرچه نرم افزرا محبوبی نشد و با ضعف‌های زیادی در اجرای نرم‌افزار و توسعه‌ی آن مواجه است، اما می‌تواند شروع خوبی باشد برای ورود هرچه قوی‌تر نرم‌افزارهای ساده‌ی موبایلی، به جای نسخه‌‌های خارجی نامتناسب با هویت ملی ما.

"همیشه ابزار و یک گوله خمیر در کیف دارم. در خانه، کافه، کتاب فروشی و اتوبوس و هر جا که وقت داشته باشم کار می‌کنم، معمولا هم‌زمان که کار می‌کنم، شخصیت‌ها شکل می‌گیرند و از قبل به آن‌ها فکر نمی‌کنم.
به جزییات چهره‌ی آدم‌ها علاقه‌مند هستم و فرم‌های مختلف صورت‌ها جذبم می‌کند. در خیابان بیشتر از همه چیز به آدم‌ها دقت می‌کنم؛ به فرم لباس ها، راه رفتن‌ها و کلا حالات مردم. همیشه در حال عکس گرفتن از آدم‌ها در خیابان هستم. این عکس‌ها به من ایده می‌دهند. ولی این طور نیست که آدم‌های خیابان را ببینم و همانند آن را اجرا کنم. سعی می‌کنم شخصیت‌های مختلفی را خلق کنم، در واقع مجسمه‌های من وجود خارجی ندارند، فقط نشان دهنده تیپ‌های شخصیتی هستند که ما روزانه آنها را می‌بینیم و از کنارشان می‌گذریم.
بیشتر با گل و خمیر مجسمه کار می‌کنم ولی کارهای جدید که رنگی هستند، با خمیر بازی معمولی که ویژه کودکان است، می‌سازم."
این روایت "هانا اصلانی" است از ساخت مجسمه‌های کوچک و خلاقانه‌اش. او که تنها ١٨ سال دارد در گیرودار تغییر رشته از رشته‌ی تجربی است. جسارت این مجسمه‍‌ساز جوان که در سال سوم دبیرستان مشغول تحصیل است‌و ساخت مجسمه، بدون آموزش آکادمیک و شرکت در کلاس‌های آموزشی این رشته، قابل توجه و البته در خور تحسین است.

هرچقدر یک اثر هنری دارای قوت تکنیکی باشد، نمی توان مضمون و محتوا را از ماهیت هنری آن جدا دانست. گاهی نگاه صرف به وجوه تکنیکی و درنظر نگرفتن بستر محتوایی و معنایی اثر قضاوت هایی ناپخته را به همراه دارد که رسالت نهایی یک اثر هنری را زیر سوال می برد. کتاب نیم من بوق ابن پشم پانزده نیز از این قاعده مستثنی نیست. این کتاب به قلم سید علی شجاعی و تصویرگری علیرضا گلدوزیان توسط نشر نیستان برای نوجوانان منتشر شده. در نگاه نخست با متنی تاریخی و تصاویری منطبق با هنر و سنت ایرانی روبه رو هستیم در حالی که تصویرسازی های این کتاب به دلیل مضمون دوپهلو و غرض‌ورزانه آن با وجود قوت تکنیکی، معانی جدیدی به خود می‌گیرند.

سر تا سر کتاب به توصیف قوم عقب مانده و جاهلی می پردازد که همه از حاکم تا عالم به درجاتی از بلاهت گرفتارند؛ در نهایت هم همین بلاهت آنها را به پیروزی می رساند. علیرضا گلدوزیان، به عنوان تصویرگرِ این کتاب تمامی تلاش خود را در رساندن پیام نویسنده کرده است؛ در حالی که با به کاربردن نمادها و شخصیت هایی که فقط در سیره عالمان دینی باقی مانده، برداشت آزاد مخاطب را معطوف به روایتی خاص کرده و اثر را به اثری موهن بدل کرده است.

شاهد مثال کاربست ناصحیح نمادها و شخصیت پردازی ها در جای جای تصاویر این کتاب قابل جستجو است. مانند سرهای کوچک و ریش‌های بلند که تناسبات صورت‌ها را تحت شعاع قرار داده است، یا نوع پوشش و وسایل شخصیت هایی چون عالم داستان یا همان نیم من بوق!

نحوه کاربرداین نماد ها و شخصیت پردازی ها به نحوی است که بیشتر یک سبک اجرایی به نظر می رسد و محتوای اصلی زیر سایه این سبک پنهان می شود، و نهایتا اوج این سبک را می توان در صورت‌گری موهن جناب اسرافیل(علیه السلام) دید که مانند بقیه کاراکترها به صورت ابلهانه ترسیم شده است.

به این ترتیب تصویرساز برای متنی که ظرفیت‌های کاملی برای برداشت‌های متنوع دارد، اثری می‌سازد که با تیغی تند و با زبان هجو به تنها باقی‌مانده سنت ایرانی و اسلامی در نمود عالمان دین رنگ ابلهانه می‌زند و همه طعنه‌های هجو گونه به مفاهیم سنتی و دینی را در قالب کاریکاتوری از سنت نگارگری ایرانی پیاده سازی می‌کند.

دم جنبونک ها نام یک انیمیشن کوتاه است که به تازگی توسط خانه پویانمایی انقلاب اسلامی و استدیو انیمیشن توکا ساخته شده. قسمت اعظم این انیمیشن 25 دقیقه ای در یک خانه و حول گفتگوی یک زوج می گذرد. البته کارگردانی خوب و چرخش های به موقع فیلمنامه، ریتم و کشش خوبی در داستان ایجاد کرده که باعث شده با وجود یک لوکشین ثابت فضا کسل کننده نباشد. دیالوگ ها تقریباً در کل داستان خوب هستند، به استثناء صداگذاری و دوبله که گاهی به خوبی اجرا نشده و با انیمیت و اغراق های انیمیشن همیشه سازگار نیستند. 

قوت متحرک سازی و هماهنگی گفتار شخصیت ها با صدا از اولین چیزهایی است که در این انیمیشن جلب نظر می کند. انیمیت هایی که هم به لحاظ بازیگری و هم به لحاظ اجرا در اکثر مواقع خوب هستند. تنها مورد تأسف برانگیز در این زمینه آناتومی ضعیف کاراکترهاست و جای این سوال باقی است که با وجود طراحی خوب چهره شخصیت ها و اغراق های به جا، چرا تناسبات همچنان ضعیف هستند؟ 

لَختی و جنسیت لباس ها نیز هنوز به خوبی از آب درنیامده که البته مسأله ای تکنیکی است و شاید نباید به خاطرش به سازندگان سخت گرفت.

به هر حال بسیاری از جزئیاتی که در سایر انیمیشن های ایرانی رعایت نمی شود در اینجا رعایت شده و کلیت خوشایندی را برای چشم مخاطب فراهم کرده است. اما در انتها سوالی که ایجاد می شود این است که با توجه به تعداد محدود کاراکترها و لوکیشن، چرا این فیلمنامه به صورت فیلم زنده ساخته نشده و به عبارتی انیمیشن بودن آن چه کمکی به بیان قصه کرده است؟ 

شخصیت پردازی، رنگ گذاری، انتخاب تکنیک و ترکیب بندی، مراحلی نام آشنا هستند که هر تصویر گری در حین کار با آنها دست و پنجه نرم می کند؛ عواملی که چگونگی پرداخت به هرکدام، سبک و سیاق شخصی هر تصویر گر را مشخص می کند.

پژمان رحیمی زاده از آن دسته تصویرسازانی است که تمامی عوامل نام برده را در آثارش به بهترین نحو ارائه می کند. در یک کلام تصویرسازی های او پرمایه اند. تعدد رنگ های به کار رفته، تکثر شخصیت ها و عناصر موجود در هر صحنه و پرداخت به جزئیات از شاهدان این پرمایگی هستند.وی در آثارش با کنترل و ترکیب مناسب رنگ ها و عناصر متعدد در کادر، درک درست از رنگ و فضا را به رخ مخاطب می کشد.

در نهایت می توان سبک رحیمی زاده در تصویر گری را در چند جمله کلیدی خلاصه کرد؛ شخصیت پردازی با اغراق های اغلب کاریکاتور گونه، فضا های صحنه آرایی شده، توجه به جزئیات، نمایش رویا گونه صحنه ها و کاربرد رنگ های متعدد به صورت آب رنگی.