نشریه خط

بسته بندی از دغدغه های مهم طراحان و مسئولین مربوط به این حوزه است. موضوعی مهم که می تواند نقش مؤثری در اقتصاد کشور داشته باشد. برگزاری نمایشگاه ها و مسابقات مختلف با محوریت بسته بندی گواه این ادعا هستند.

چند ماه گذشته اولین کنفرانس بین المللی بسته بندی، صنایع دستی و توسعه پایدار به کار خود خاتمه داد. این همایش در سه بخش اصلی آثار، مقالات و سخنرانی کار خود را آغاز نمود. برگزاری همایش در این سه بخش نشان از اهمیت پرداختن مسئله در دو فاز تحقیقاتی و عملی دارد. اما حاصل بخش عملی کنفرانس انتخاب 45 اثر در مرحله اول و 14 اثر به عنوان آثار برتر بوده است. آثار برگزیده طی نمایشگاهی در معرض دید عموم قرار گرفت. نقطه قوت این کنفرانس پرداختن به صورت خاص به حوزه بسته بندی صنایع دستی کشور است. حوزه ای که برای صادرات به راستی به همراهی هر چه قوی تر و جدی تر بسته بندی نیازمند است. هنر فاخر صنایع دستی ایران نیازمند بسته بندی است که علاوه بر حفاظت آن در حمل و نقل، جلوه ای فاخر به آن بخشد. با مروری بر آثار منتخب می توان دریافت که مجموعه نگاه ها در طراحی به سمت طراحی سنتی سوق دارند. اما آیا استفاده از نقوش سنتی در بسته بندی که قرار است محصولی سنتی با نقوش سنتی را در میان گیرد رویه ی درستی خواهد بود؟ آیا استفاده از طراحی ساده و مدرن و در عین حال جذاب که به شیوه ای خلاق نمایانگر ارزش محصول درون خود باشد انتخاب صحیح تری در طراحی نیست؟

در کنار بخش های مرتبط با آثار، کارگاه هایی در ارتباط با حوزه بسته بندی نیز برگزار گردید که مورد استقبال دانش آموختگان طراحی گرفت. در سال جدید نیز دومین دوره این کنفرانس را به همت دوباره ی دانشگاه الزهرا به همراه کانون صنایع دستی ایران و موسسه هنرهای کاربردی آفام در پیش رو خواهیم داشت.

اگر از خوانندگان دائمی کتاب باشید متوجه پیشرفت طراحی جلد و صفحه‌آرایی کتاب‌ها، طی چند سال اخیر شده‌اید؛ پیشرفتی که حاصل قوت و عمق نگاه طراحان در مفهوم و تکنیک طراحی، همچنین توسعه صنعت چاپ است. در میان طراحان جلدهای کتاب، مجید زارع به عنوان طراح متخصص در حوزه کتاب نامی آشناست. کتاب‌های زیادی تا کنون با طراحی این طراح وارد بازار شده‌اند. پنجره‌های تشنه، کتابی‌ست که روایتگر انتقال ضریح امام حسین(ع) از ایران به عراق است. روایتی که خواندنش از زبان مهدی قِزِلی، نویسنده جوان و سرشناس ایرانی خالی از لطف نیست.

آنچه در طراحی کتاب اهمیت پیدا می‌کند، نگاهی کلی به اجزای آن است. کتاب مجموعه‌ای واحد از طراحی جلد، صفحه‌آرایی، فونتِ عنوان و جنس کاغذهای داخلی و جلد کتاب است؛ مجموعه‌ای که در خدمت متن بوده و نمود عینی آن خواهند بود. استفاده از پلکسی در جلد پنجره‌های تشنه علاوه بر جذابیت و تفاوت فاحش با دیگر کتاب‌های بازار، می‌تواند مُلهم از ضریح باشد. چرا که زیر آن، نوشته ی "سلام علی شهید الشهدا" به رنگ طلایی قرار دارد که نشانی از ضریح است. رنگ طلایی متن تضاد(کنتراست) خوبی با زمینه اصلی کتاب که نقوش سفید بر سطح خاکستری روشن است ایجاد کرده و توجه مخاطب را جلب می‌کند. استفاده از کادر مشکی همچون قاب عکس انتخابی‌ست هوشمندانه. این انتخاب می‌تواند یادآور روایت یک عکس از مجموعه خاطرات باشد. عکسی که تنها یک فِریم از خاطراتی‌ست که صاحب تصویر آن را زندگی کرده است. کتاب پنجره‌های تشنه، هرچند زیبا و دلنشین، اما به گفته نویسنده تنها توانسته بخشی از این روایت زیبا را به رشته تحریر درآورد.

استفاده از فونت دست‌نویس برای عنوان، کاغذهایی به رنگ دفترهای کاهی قدیمی، طراحی داخلی همچون تقویم و خط‌کشی صفحات شبیه دفترهای خط‌دار، انتخاب‌هایی درست و به‌جا در انتقال احساس روایت‌گری خاطرات‌گونه متن کتاب است. خاطراتی که نویسنده در همسفر شدن با ضریح مشاهده نموده و یادداشت برداری کرده و حالا آن خاطرات تبدیل به کتاب شده‌اند. می‌توان گفت زارع در طراحی این کتاب علاوه بر درگیر کردن مخاطب از راه اجزای بصری با مفهوم کتاب، با درگیر کردن حس لامسه مخاطب زمانی که کتاب را در دست می‌گیرد، پا فراتر از طراحی‌های معمول گذاشته است. مجید زارع با این نگاه در طراحی، گویی به کتاب جان تازه‌ای می بخشد که خواننده می‌تواند آن را لمس کند.

ایران دارای زیست بوم های متنوع و به تبع آن، آداب و رسوم و هنرهای گوناگون است. هر کدام از استان های کشورمان، صنایع دستی و هنرهای بومی مختص به خود را داراد که متاسفانه امروزه حضور این آثار هنری و بومی در فروشگاه های صنایع دستی کمرنگ شده و جای آن را محصولات کم کیفیت وارداتی پر کرده است.

افسانه احسانی، متخصص اکوتوریسم و کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی توریسم است که در جهت زنده کردن هنر اصیل عروسک سازی بومی در سراسر ایران گامی بزرگ برداشته. وی که از سال هشتاد و چهار مدیر آموزش موسسه ی آوای طبیعت پایدار می باشد، با برگزاری دوره های ساخت عروسک های بومی در مناطق مختلف ایران مانند قشم، قزوین، خراسان و ... و تشویق و کار آفرینی برای زنان روستایی و عشایر، این میراث ملی را دوباره زنده کرده است و نیز باعث کسب درامد برای این زنان و معرفی عروسک های بومی به عنوان صنایع دستی ملی به توریست ها و جهانگرد ها شده است. او در باره ی این عروسک ها می گوید: "هنرمند در خلق اثر خود آزادی و خلاقیت دارد و سازندگان با ساخت این عروسک ها، به فرهنگ و پوشش بومی منطقه ی خود علاقه مند تر می شوند و هنگام ساخت، لالایی ها و شعرها و دیگر ارزش های محلی خود را یادآور میشوند."

کافه برای ما یادآور فرهنگیست وارداتی که چون نیاز به آن در زندگی جدیدمان هنوز وجود دارد، باقی مانده است. یک کافۀ موفق می‌تواند مخاطبان خود را از سرتاسر شهر جمع کند و نه تنها یک‌بار، بلکه بارها محلی برای ملاقات‌های آن‌ها باشد. در واقع کافه از این ملاقات‌ها اعتبار می‌گیرد و به اسم و رسم آدم‌هایی که در آن رفت و آمد دارند شناخته می‌شود. یک کافه می‌تواند آنقدر مهم شود که در شکل‌گیری جریانات تازه و سرنوشت ساز نقش داشته باشد. "کافه تهرون" از آن کافه‌هایی‌ست که اعتبارش را از همین جریانات کسب کرده. کافه‌ای که برای اثرگذار بودن تنها به جذابیت‌های ظاهری‌اش اکتفا  نشده.

پیشنهاد ایجاد این کافه در ادامۀ توری که با موضوع گردشگری ادبی در مورد حسن مقدم و ملک الشعرای بهار اجرا شده بود، از سوی مدیران دانشگاه تهران مطرح و در سال 92 با همکاری مدیران باغ نگارستان در محل باغ واقع در میدان بهارستان، خیایان دانشسرا افتتاح شد. در واقع کافه تهرون از دل جریاناتی پدید آمده و از ابتدا اعتبار اولیه‌اش را با خود همراه داشته. ناگفته نماند که کیفیت بالای فضایی نیز در این مکان مشاهده می شود که بخشی از آن به علت توجه به جزئیات در طراحی داخلی است و بخش دیگر آن به دلیل فضای دلنشین باغ نگارستان است که در مجموع هر مخاطبی را برای یک بار هم که شده به حضور در خود فرا می‌خواند. 

اتفاق احداث کافه تهرون از یک سو نمونۀ خوبی است برای کسانی که شرط اولیۀ به راه انداختن جریانات فرهنگی و اجتماعی را ساخت بناهایی درخور و مناسب می‌دانند، درصورتی که از ابتدا نیازی به تخصیص بنا و اتلاف وقت و سرمایه برای آن‌ها نیست؛ از سوی دیگر نشان دهندۀ جای خالی چنین بناهایی در بدنۀ فرهنگی و اجتماعی جامعه است و بر ضعف مساجد در ایفای نقششان تأکید می‌کند.

به گفته رابرت برونر: "طراحی یک فرآیند است نه یک اتفاق". طراحی بدنه سورنا 3 گواه این مدعاست. اگر  کمی عمیق‌تر نیز بنگریم منصفانه‌تر آن است که این روند را نه تنها در این مرحله بلکه در هر سه پروژه سورنا  که پیش‌تر تحلیلی بر سورنا 2 نیز منتشر کرده‌ایم، جست‌و‌جو کنیم تا رشد و پیشرفت طراحی آن را هرچه بهتر درک کنیم. ربات سورنا پروژه‌ای تحت مدیریت دانشگاه تهران، امروز به مرحله‌ای از پیشرفت رسیده است که می‌توان رَد آن را در خبرگزاری‌های خارجی نیز به سادگی پیدا کرد.

جدایی از سیستم فنی سورنا و پیشرفت بسیاری که نسبت به نمونه‌های اولیه خود داشته است این پیشرفت را می‌تواند در طراحی و ساخت بدنه آن نیز به خوبی مشاهده کرد. طراحی بدنه سورنا 3 با مدیریت دکتر جمشید امامی، هیئت علمی دانشکده طراحی صنعتی دانشگاه تهران، با همراهی تیم طراحی پروژه انجام شده است. طراح فردی خلاق است که چگونگی استفاده از جزئیات و فرم‌های پایه را برای ایجاد نوعی یادآوری تشابه برای مخاطب را می‌داند. به گفته مگی مَکنب در کتاب طراحی با الگوهای طبیعی: "طراحی یک فرآیند اکتشافی برای شما و مخاطب شماست. هر چقدر آگاهی‌تان بیشتر باشد، درست‌تر کددهی می‌کنید و ارتباط قابل اعتمادتری با مخاطبان برقرار می‌کنید." در این راستا می‌توان اظهار داشت طراحی عضلانی و در عین حال سطوح نرم در بدنه نشان از الگوبرداری طراحان از آناتومی انسان دارد و این انتخابی درست در طراحی ربات انسان‌نما است. در عین حال نمایان بودن بخش‌هایی از ساختار بدنه جدایی از محدودیت‌های فنی و طراحی، گویا همچنان بر ربات بودن محصول تاکید دارد. استفاده از اِل-ای-دی‌های نور در چشم‌ها و بخشی از بدنه نیز گویای ارتباط حسی بهتر با مخاطب است.

سورنا 3 حاصل شناخت مسئله و ویژگی‌های فنی، طراحی اولیه، ساخت ماکت و بررسی آن طی جلسات مشترک تیم طراحی و تیم فنی پروژه و باز طراحی است. رباتی که می‌توان به آینده آن امیدوار بود.