نشریه خط

نقاشی های قهوه خانه ای و چاپ های سنگی اولین تصاویری ست که از مقاتل مصور در ذهنمان به یادگار مانده. آثاری که شاید اولین نمونه های همراهی متن مقاتل با تصاویری هستند که هدفشان همدردی و درک بیشتر مخاطب از این واقعه بوده است.

کتاب تشنه لبان نمونه ای امروزی از این تصور است. فضای کلی کتاب حال و هوایی از قدمت و درعین حال به روز بودن را توأمان دارد. جنس کاغذ، نوع صفحه آرایی و تصویرسازی ها همه از این قاعده پیروی می کنند.

تصویرسازی ها دریک نگاه، نمونه امروزی شده چاپ های سنگی هستند که قواعدی از نقاشی های قهوه خانه ای را نیز به ارث برده اند.تصویرساز این کتاب "هاجر سلیمی نمین" است، تصویر ساز جوانی که در ارائه اثری فاخر و متناسب با واقعه عاشورا موفق عمل کرده. وی در شخصیت پردازی سپاه امام حسین(علیه السلام) و حتی اسب های ایشان از مدل زنده و در مورد سپاه دشمن از چاپ های سنگی بهره گرفته است. 

در نهایت می توان گفت همکاری قلم حمید گروگان،طراحی گرافیک کوروش پارسا نژاد وتصویرسازی های هاجر سلیمی نمین فضایی را پدید آورده که علاوه بر جذابیت و زیبایی، برای مخاطب نیز قابل فهم است.

نمادها و نشانه ها اقسام مختلف دارند، بر اساس نگرش های گوناگونی بوجود می آیند و معانی القائیشان البته با بستری که در آن خلق و ارائه می شوند در پیوند است. عدم توجه به ریشه نمادها و بستری که مخاطب در آن با اثر مواجه می شود، گاه به جهت دهی های بی راهی منجر می شود و مخاطب را آگاهانه یا ناآگاهانه به وادی بد سرانجامی هدایت می کند. از این رو، لازمه ی به کارگیری آن ها، دانشی عمیق به معنای نمادها و پیش از آن، روشن بودن قصد هنرمند از به کارگیری آن ها برای خود است.
حسین زنده رودی از هنرمندان نمادگرا در نقاشی معاصر ایران به شمار می رود و از این رو انتظار می رود انتخاب نشانه هایش متکی بر معنا و هدفی مشخص باشند. اما نکته جالب توجه در آثار وی طیف گسترده نمادها است که دارای فضاهایی گاه متشتت و بعضا متضاد نیز هستند و از این رو جمع آن ها در یک نظام فکری واحد و منسجم دشوار به نظر می رسد. ورود به دایره مقدسات و تصویرگری قرآن، و استفاده از نمادهای مذهبی شیعی، که البته گاه با قداست و معنویت چندانی نیز همراه نیست (نظیر ریزنوشته هایی به شوخی و جدی و اسامی افراد و شماره تلفن ها و ... در اثری با موضوع عاشورا و بر پیکره ای بی دست و بی سر)، و در عین حال استفاده از برخی نمادهای شاخص فراماسونری و همچنین بهره گیری فراوان از فضای تصویری رمل و اسطرلاب و جادو، چندان با یکدیگر قابل جمع نیستند. مگر اینکه هنرمند، مدعی بهره گیری از نمادها صرفا از وجه بصری و زیبایی شناسانۀ آن ها باشد، چیزی که زنده رودی منکر آن است؛ وی همواره بر معناداری و پس زمینه ی فکری-فلسفی آثارش تاکید دارد، و همین مساله، مخاطب را در مواجهه با آثارش بیشتر دچار سردرگمی و تردید می کند.

اهمیت تصویرسازی، خصوصا برای کودکان به دلیل تاثیرگذاری بی چون و چرایی که بر ذهنیات و باورها و گرایشات آن ها در آینده می گذارد، بر کسی پوشیده نیست، و البته در این میان، تصویرسازی موضوعات اعتقادی برای این گروه، ظرافت های بیشتری می طلبد که متاسفانه در گذشته کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
"زهرا کیانی" از جمله تصویرگران جوانی است که آثارش نمونه های نسبتا خوبی در حیطۀ این گونه تصویرسازی  به شمار می روند. استفادۀ مناسب از رنگ و بافت، تکنیک و ایجاد فضایی صمیمی برای کودکان و تناسب آثار با فضای موضوع، از نقاط قوت آثاراوست.
این آثار غالبا با تکنیک کولاژ ایجاد شده اند که علاوه براینکه ارتباطی مناسب با کودک برقرار می کند، می تواند نگاهی نو به مواد و وسایل و محیط پیرامون در او به وجود آورد و خلاقیتش را بارور سازد. اگرچه این تکنیک بارها توسط تصویرگران داخلی و خارجی به کار رفته اما بهره گیری از آن در حوزۀ آثار با محوریت موضوعات اعتقادی، نسبتا تازه است.
علاوه بر تکنیک، استفاده از رنگ های شاد و لطیف، و البته دقت به بار معنایی آن ها، فضاهایی متناسب با روحیات کودکان ایجاد کرده و بر خلاف برخی آثار، کلیتی سخت و خشن و سیاه از دین در ذهن آن ها ایجاد نمیکند. بهره گیری مناسب از رنگ ها و همراهی خوب آن ها با بافت پارچه ها و الیاف، کودک را به ورق زدن کتاب و برقراری ارتباطی صمیمی با شخصیت ها و مفاهیم و فضای داستان، مشتاق می کند.

معراج پیامبر(ص) موضوعی است که از دوره تیموری در هنر نگارگری اسلامی ورود پیدا کرده و از آن پس مورد توجه هنرمندان قرار گرفته؛ به طوری که در هر دوره هنری، نقاشان و حامیان آن ها، سعی در به تصویر کشیدن این واقعه داشته اند. معراج از حوادث خارق العاده تاریخی و به عنوان یکی از معجزات پیامبر اسلام(ص) است که مراحل و مراتبی را شامل می شود. تصویرگران ایرانی اغلب، داستان عروج پیامبر را در شب اول، سوار بر براق، همراه با جبرئیل و صفی از فرشتگان در اطراف ایشان تصویر کرده اند. یکی از مشهورترین این آثار، نگاره منسوب به سلطان محمد، هنرمند برجسته درباه شاه طهماسب صفوی است که در کتاب خمسه نظامی به تصویر درآمده است. 
در این میان، معراج نامه شاهرخی، یکی از بی نظیرترین مجموعه ها است که مراحل عروج پیامبر(ص) و سیر حرکت ایشان سوار بر براق، از مسجد الحرام تا سدره المنتهی را، در ۶۱ لوح مُذَهَّب، به تصویر در آورده است. جالب توجه این که به جز تصویر براق به ندرت تصاویری از حیوانات در طبقات آسمان دیده می شود. این حیوان نمادین و افسانه ای، صورتی شبیه به زن دارد و هنرمندان بدون استثناء، او را از رو به رو تصویر کشیده اند. همچنین این موضوع حائز اهمیت است که به غیر از حالت سر و مسیر چشمان براق، حالت او در اغلب تصاویر یکسان است و هنرمندان در تصویرگری او از نقوش اسفنجی استفاده کرده اند. 
به توضیح لغت نامه دهخدا، «بُراق» نام ستور آسمانی است که پیامبر اکرم (ص) در شب معراج بر آن سوار بودند و آن چهارپا از شتر کوچکتر و از حمار بزرگتر بود.

رونالد ریگان زمانی برای مقابله با اتحاد جماهیر شوروی گفته بود:«باید قشر عظیمی از جوانانی که نگرشی مصرف گرایانه نسبت به جامعه دارند، در شوروی بوجود بیاید، یک نسل پپسی!».
این عبارت اگرچه رویکرد یک رئیس جمهور فقید امریکا در باب کشوری غیر از کشور ماست، اما فحوای آن، نگاه حاکم بر نظام سرمایه داری را به نمایش می گذارد. نگاهی که با ایجاد نوع خاصی از سبک زندگی، آرام آرام اندیشه و فرهنگ جامعه ای را دگرگون می کند و زمینه را برای استثمار و بهره کشی از آن جامعه در راستای منویات خود فراهم می نماید؛ تردیدی نیست که گاه افراد و جریاناتی درون همین جوامع، بازوان اجرایی این نظام سلطه می شوند و جامعه را به سوی آنچه آن ها می خواهند و نه آنچه حقیقتا شایسته است، سوق می دهند.

رسانه ها و خصوصا در حیطۀ هنر، جشنواره ها و سالانه و دوسالانه ها و از این قبیل، همواره در جهت دهی نگاه جامعه و سبک زندگی و به تبع، تفکر آن جامعه نقشی انکارناپذیر داشته اند و در حقیقت بخشی از سکان داری فرهنگ یک جامعه به عهدۀ این جریانات است. از این رو، اینکه رسانه ها و جشنواره ها با چه هدفی برگزار شوند و خود از کدام آبشخور فکری تغذیه شده باشند، تا حدود زیادی تعیین کنندۀ شاکلۀ جامعۀ مخاطب در آینده است.

مرگ، مبهم ترین پرسش انسان است؛ انکارش نمیتوان کرد، که هست... اما چرایی و چگونگی اش همواره روح و اندیشۀ بشر را به تلاطم انداخته. مگر در متون دینی برایش پاسخی بتوان یافت، وگرنه ذهن بشر، قرن¬هاست که در پیچ و خم پاسخگویی اش درمانده شده است.
این امرِ حقیقیِ گریزناپذیرِ مبهم، به رغم ظاهر منهدم کننده اش، مولّد آثار هنری و ادبی بسیاری بوده است؛ چرا که هنر، بازتاب روح و اندیشۀ انسان است، و این ذهن و اندیشه نیز، هرگز خالی از یاد مرگ نبوده است. اما نگرش ها به مرگ، متفاوتند؛ مرگ را می توان سیاه دید یا سپید، پایان یا آغاز، می توان به آن معترض بود یا آن را با طیب خاطر پذیرفت، و همچنین می توان آن را به انسان و همه چیز تعمیم داد و از این رو، به بهانۀ تلاشی و از هم پاشیدن ظرفی منقوش و زیبا که چشم و دست و دل هنرمند سازنده اش را هم با خود دارد، در وصف مرگ سرودی غم بار سرود؛ و استعاره اش کرد برای انسان، برای دستاوردهایش و ثمرۀ عمرش، چنانکه "آغداشلو" چنین کرده است.

ناصر خان مردی چاق و درشت جثه، لمیده بر جایگاهی معلّق، مرکزیت تصویری را به خود اختصاص داده که شرح بخشی از ستم اربابان به رعایاست. ستمی شاید چندصد یا چندهزار ساله که مانند همۀ انواع ستم، حداقل بواسطۀ خروج از دایره عدالت، قبیح است. منظور این تصویر و اشاره اش به ناصرخان و ستمی که بر رعایا روا می دارد، محدود به ظلم و ستم یک ارباب بر رعیت روستایی اش نمی شود، نمادی است از همۀ اربابان زر و زور؛ نمادی از همۀ آن ها که مرزهای انسانیت و اخلاق و ایمان را در می نوردند و به قیمت استیفای حقوق خود -و آن هم نه حقوقی حقیقی که حقوقی وهمی و خودپنداشته- از اِعمال هیچ صورتی از ستم، به دیگران و پایمال نمودن حقوق سایر انسان ها پروا ندارند.

تابلو نقاشی "ناصرخان" از آثار حبیب الله صادقی است که متاثر از فضای ارباب و رعیتی حاکم بر دوران ستم‌شاهی، در پلان هایی متعدد به نقد ظلم و بی عدالتی پرداخته است.