نشریه خط

اهمیت حفظ وحدت در جهان اسلام با توجه به شرایط کنونی منطقه و خلاء موجود در محصولات هنری و رسانه‌ای کشور را می‌توان از جمله مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری و برگزاری رویدادی با عنوان «حبل الله» به حساب آورد. این رخ‌داد فرهنگی-هنری در واقع یک فراخوان کشوری برای طراحی پوسترهایی با موضوعاتی هم‌چون دشمن‌شناسی، الگوهای وحدت، مشترکات، تفرقه و... بود که سال گذشته توسط «نهضت مردمی پوستر انقلاب» و با همکاری «کانون هنر شیعه»، «مسجد مقدس جمکران»، «سازمان زیباسازی شهر تهران»، «یادمان فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی سرچشمه» و «اتحادیه بین المللی امت واحده» برگزار گردید. امسال نیز به مناسبت هفته وحدت مجدداً نمایشگاه‌هایی از این آثار برپا گشته و پوسترها در فضای مجازی باز نشر شده‌اند. 

«نهضت مردمی پوستر انقلاب» سال گذشته به مناسبت هفته وحدت کارگاه‌هایی ۴ روزه را با حضور ۹۰ هنرمند از شهرهای مختلف کشور به جهت خلق آثاری با موضوع وحدت برگزار نمود. در این میان حضور اساتید برجسته حوزه گرافیک، از جمله مسعود نجابتی و محمدرضا دوست‌محمدی در این کارگاه‌ها سبب افزایش کیفیت آثار هنرمندان شرکت کننده شد، به طوری که نتیجه کار، ارائه بیش از ۱۰۰ پوستر، با کیفیتی قابل قبول در قالب دو مجموعه ۱۰۸ و ۱۰۹ به همراه نسخه‌های انگلیسی، عربی و فرانسه بود که به صورت نمایشگاه هایی در ایران و چند کشور عربی به نمایش درآمد.

نکته قابل توجه دربارۀ مجموعه آثار «حبل‌ الله» و سایر مجموعه پوسترهای این نهضت، بارگذاری آثار با کیفیت بالا و امکان دانلود رایگان آن‌ها به جهت ترویج اهداف انقلابی و اسلامی است، که در نوع خود اتفاقی مهم و موثر در عرصه فرهنگ به شمار می‌رود چرا که با توجه به زبان جهانی هنر، مردم را به دور از مسائل نژادی، دینی و... در جهت روشنگری و تبلیغ مفاهیم اخلاقی و دینی تشویق و ترغیب می‌نماید. 

انگشتر، جزء معدود اشیای تزیینی است که در اسلام، به استفاده از آن توصیه‌شده و فضیلت‌های فراوانی برای استفاده از انگشتر با سنگ‌های عقیق یمنی، فیروزه و دُر نجف در دست راست، برشمرده شده است. پس از اسلام و با محدود شدن استفاده از ظروف فلزی برای خوردن و آشامیدن، هنرمندان فلزکار، بیش‌ازپیش هنر خود را بر روی این شی گرانبها متمرکز کردند.
در کشورهای اسلامی ساخت رکاب‌های پرکار، برای این سنگ‌های گرانبها از جایگاه خاصی برخوردار است و هنرمندانی در این رشته وجود دارند که هنر دست آن‌ها با بهایی بسیار بیش از ارزش مادی انگشتر خرید و فروش می‌شود. در ساخت رکاب انگشتر از تکنیک‌های مختلف فلزکاری، مانند قلم‌زنی، حکاکی روی فلز و کنده‌کاری استفاده می‌شود. مجموعه ی حدید یکی از گروه های هنری است که  در این زمینه درحال فعالیت است و انگشترهای فراوانی با تطبیق کم نظیر سنگ و فلز طراحی و ساخته است.این گروه در ساخت انگشترهای خود به صورت خاص از هنر قلم زنی بهره برده است.
 هنر قلم‌زنی عبارت است از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به‌ویژه مس، طلا، نقره، برنج. برای قلم‌زنی ابتدا انگشتر موردنظر را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود. سپس نقش موردنظر را روی رکاب رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب و روی سطح قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند.پس از ایجاد نقش‌ها و جدا کردن قیر، برای ایجاد نمای سیاه‌قلم روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند. به‌این‌ترتیب نقش‌های قلم‌زده شده به شکل خط‌هایی تیره و مشخص دیده می‌شود.
طرح‌های مورداستفاده در قلم‌زنی از تنوع بالایی برخوردارند؛ گاه هنرمند از طرح‌های پیچان گیاهی و یا طرح‌های اسلیمی استفاده می‌کند و گاه از حروف، کلمات اذکار و اسامی ائمه صلوات‌الله‌علیه به شکلی خلاق و نو بهره می‌برد. توجه به جایگاه سفارش‌دهنده یا خریدار در انتخاب طرح اهمیت دارد. بسیاری از انگشترها با رکابی ساده و کمترین میزان قلم‌زنی، تمرکز بیشتر را بر روی سنگ قرار می‌دهند که این نوع از انگشترها، بین جوانان محبوبیت بیشتری دارند. تعدادی از انگشترها نیز با رکاب بسیار پرکار و ظریف، نه‌تنها هنر دست سازنده‌ی خود را نشان می‌دهد بلکه جایگاه و سلیقه‌ی خریدار را نیز مشخص می‌کند.هنرمند قلم‌زن با تطبیق نقش و طرح با سنگ موردنظر (بخصوص زمانی که خود سنگ نیز حکاکی شده باشد.) سعی می‌کند فاصله‌ی این دو جنس متفاوت را کم کند و چنان فلز رکاب را با سنگ هماهنگ می‌کند که انگشتر به‌صورت یک کل واحد و چشم‌نواز به نظر می‌آید. گویی از ابتدا رکاب و سنگ برهم نشسته بودند.

دهمین سوگوارۀ هنر عاشورایی، امسال هم به همت حوزۀ هنری برپا شد و هنرمندان در بخش‌های پوستر، پرچم، تصویرسازی و نقاشی آثار خود را به دبیرخانۀ این جشنواره ارسال کردند. بر اساس اعلام سایت رسمی جشنواره، در این دوره، از مجموع آثار رسیده به دبیرخانه، 109 اثر به مرحلۀ نمایشگاهی راه یافتند؛ که به تفکیک شامل 35 اثر در بخش پوستر، 17 اثر در بخش پرچم، 11 اثر در بخش نقاشی و 46 اثر در بخش تصویرسازی، می‌شوند. 

در این بین از میان ۳۵ پوستر راه یافته به نمایشگاه دهمین سوگوارۀ هنر عاشورایی، هیأت داوران متشکل از آقایان احمد آقاقلی‌زاده، محمد خزایی و مهدی حاجی محمدی فریمانی، ۶ اثر را به عنوان آثار برگزیده بخش پوستر معرفی کردند. حجت مجرد با پوستر «آب»، سمانه سادات رفائی با اثری به نام «حسین از من است» و فاطمه سادات موسوی با پوستر «سلام بر آن شیرخوار کوچک»، به ترتیب به عنوان نفرات اول تا سوم بخش پوستر این دوره از سوگوارۀ هنر عاشورایی معرفی شدند. داوران همچنین آثار محمدرسول عسگری، نگین نجف‌پور و الهام زارعی را شایسته تقدیر دانستند. 

آثار برگزیدۀ در بخش پوستر این دوره از سوگوارۀ هنر عاشورایی در مقایسه با سال‌های گذشته در نحوۀ بیان و فرم، تغییر چشم‌گیری داشته‌اند و بیش از پیش به سمت معاصر کردن پیام عاشورا و بیان مینیمال آن گرویده‌اند. به طوری که در آثار برگزیدۀ امسال به وضوح شاهد استفاده کمتر هنرمندان از ایده‌های گذشته، هم‌چون چاپ سنگی یا نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای بودیم و این حرکت مهم به معنی گذر از از یک مرحله و رسیدن به مرحله‌ای بالاتر در بیان محتوا با زبانی معاصر و به روز است. هرچند الهام از شیوه‌های رایج گذشته هم‌چون چاپ سنگی یا نقاشی‌قهوه‌خانه‌ای نیز در جای خود خوب و ارزشمند اند اما نباید در آن ماند، بلکه باید با شیوه‌های بیانی جدید و تفکری آزاد، آن را ارتقاء بخشید، چرا که هنر و به ویژه هنر دینی باید فرزند زمانه ی خود باشد تا به درستی فهم گردد و مؤثر واقع شود.

هیئت عزاداری امام حسین (ع) هرکجا باشد و با هر شمایلی متعلق به ایشان است و میزبان عزاداران عاشق حضرت. آنچه که در ایام سوگواری ماه محرم اهمیت زیادی دارد رسیدن به شعور و معرفت حسینی است. هیئت هنر که متشکل از دانشجویان و دانش آموختگان هنر و دیگر عاشقان اباعبدالله است با این تفکر که به میهمانانشان معرفت حسینی هدیه کنند، دست به نوعی فضاسازی متفاوت زده و با طراحی هنرمندانه ی تک تک اجزاء و فضاها و انتشار مطالب مربوط به واقعه ی عاشورا به سبکی جدید، هیئتشان را زینت داده اند. قرار دادن آثار هنری مربوط به ماه محرم در راهروی ورودی هیئت، نظر عزاداران را جلب کرده و آن ها را به تفکر وا می دارد. طراحی هنرمندانه ی لباس خادمین و فضاسازی داخلی خیمه ی عزاداری نوعی احترام به میهمانان را در خود گنجانده است و نیز فضاسازی محوطه باعث ایجاد حس نزدیکی عزاداران با تنهایی و مظلومیت خانواده ی امام حسین (ع) شده است.
هنر های تجسمی در هیئت هنر دست به دست هم داده اند تا بزرگترین وظیفه ی خود یعنی جلب عامه ی مردم به ارزش های اسلامی و بالابردن شعور و معرفت دینی را انجام دهند.

انگشترها دنیایی از هنرهای مختلف هستند که در یک کل واحد جمع شده و یک شی‌ء منحصربه‌فرد را ایجاد  می‌کنند. هنر حکاکی و قلم‌زنی روی فلزاتی مثل نقره و برش و حکاکی روی سنگ‌های مختلف از جمله ی این هنرهاست که در انگشترها به کمال رسیده‌ اند. این هنر، هنر دیرینه و اصیل ایرانی است که  ریشه در فرهنگ اسلامی ایرانیان دارد.
یکی از مجموعه‌هایی که زیبایی و تنوع هنر انگشتر سازی را به‌خوبی نشان داده است، هنرکده‌ی محمد به سرپرستی و مدیریت آقای محمد گودرزی است. انگشترهای این هنرکده از دو قسمت رکاب و سنگ تشکیل‌شده است که در هرکدام به فراخور سفارش یا ذوق هنرمند سازنده‌ی آن، طرحی متفاوت به‌کاررفته. زنده نگه‌داشتن هنری قدیمی با طراحی نو که  اصالت گذشته را حفظ کرده، مهم‌ترین ویژگی آثار ساخته‌شده در هنرکده محمد است.
یکی از نقاط قوت انگشترهای این مجموعه خطوط زیبای حکاکی شده روی سنگ‌های قیمتی مانند عقیق، دُر، یشم و گاهی زمرد، یاقوت و یا شیشه است که زیبایی رکاب‌های ساده یا قلم‌زنی شده را چند برابر می‌کند. هنر حکاکی روی سنگ در ایران سابقه‌ای دیرین دارد که نقش مهر یا برگ هویت شخص را ایفا می‌کرده است. این مهر که پس از اسلام غالباً به شکل انگشتر مورداستفاده قرار می‌گرفته، نشان‌دهنده‌ی نسب، سلیقه، مبانی اعتقادی و جایگاه اجتماعی فرد بوده است.
قدیمی‌ترین مهر اسلامی، مهر حضرت محمد(صلی‌الله علیه و آله) است که با سجع «محمد رسول‌الله»،  مزین نامه‌های آن زمان بود و شرح آن در «تحفه خطاطین» آمده است. همچنین در کتاب «نوروزنامه» حکیم عمر خیام نیشابوری که از روی نسخه قدیمی در سال 1926 میلادی و در مسکو به چاپ رسیده، به این مهر اشاره‌ شده است.
اگرچه امروزه کمتر به جایگاه انگشترهای حکاکی شده توجه می‌شود، ولی همچنان این انگشترها به خصوص زمانی که نام ائمه بر آن‌ها حک ‌شود، نشان از درونیات شخص دارد و بیش از ارزش مادی، قداست و معنویت آن اهمیت پیداکرده است.

هنر عاشورایی یکی از مصادیق بارز هنر دینی و تجربه‌ای متفاوت برای هر هنرمند به حساب می‌آید. زیرا به صرف استفاده از تکنیک و عناصر نمادین پر تکرار هم‌چون علم و کتل، خیمه، اسب، پنجه و... نمی‌توان پیام عاشورا را انتقال داد؛ در واقع هنرمند باید عاشورا را فراتر از ظواهر ببیند تا بتواند همواره آثاری بدیع بیافریند و به ورطه تکرار نیافتد. 

مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری چند سالی است که با فراخوان سوگواره هنر عاشورایی، هنرمندان عرصه تجسمی را برای ورود به ماه محرم آماده می‌کند. در بخش پوستر هشتمین دوره از این سوگواره، با موضوع حماسه عاشورا، محمد صادق محمد پور با «روزنامه»، سید محمد قادری با «شفا» و نصیر بشیری با «۱۳ آبان» به ترتیب حائز رتبه‌های اول تا سوم شدند. و از آثار نوشین بیجاری با عنوان «تنهای تنها مانده» ، جلال پیر مرزآباد با «هل من ناصر ینصرنی» و ایمان خاکسار بنی اسدی با نام «بصیرت» نیز تقدیر به عمل آمد.  

نقطه قوت پوستر نخست، جدای از ایده و اجرای قابل قبولش، در جمله‌بندی تیتر اصلی است؛ چرا که می‌تواند در لحظه تأثیر خود را بر روی مخاطب بگذارد. اثر منتخب دوم نیز ایده جالبی دارد و مضمون اثر به خوبی با شعر محتشم کاشانی عجین شده است. اما سومین اثر منتخب هیأت داوران اختلاف چشم‌گیری با دو اثر برگزیده دیگر دارد، به‌طوری‌که طراح سعی کرده با استفاده از تکنیک نقاشی خط و چاپ سنگی ضعف ایده را در اثر خود جبران نماید. 

داوری ۲۷ پوستر راه‌یافته به مسابقه هشتمین سوگواره هنر عاشورایی را محمد خزایی، احمد آقا قلی زاده و فرشته سعیدا عهده دار بودند.