نشریه خط

درست هفت سال از برگزاری نخستین جشنواره تجسمی فجر می گذرد. آن روزها در اساس نامه این جشنواره مواردی به عنوان اهداف اساسی  ذکر شدند، ازجمله ارتقای هنر ایرانی و اسلامی، نمایش دستاوردهای تازه هنرمندان داخلی و خارجی، کشف استعدادهای هنری ‌و توجه خاص به هنر متعهد و انقلابی. این روزها اما با قدم زدن در راهروهای گالری صبا فاصله عمیقی میان هفت سال پیش و امروز این جشنواره مشاهده می شود. هر چند وجود چند بخش جنبی در کنار بخش اصلی کمی از این فاصله خواهد کاست.

در مطلب دیگری به وضعیت آثار نمایش داده شده در بخش نقاشی اشاراتی شد. در نتیجه از آن گذر کرده و به بخش گرافیک، تصویرسازی وکاریکاتور خواهیم پرداخت. 

با توجه به بی نظمی ها و تغییرات ناگهانی که در روند برگزاری جشنواره تجسمی فجر رخ داد، نهایتا بر خلاف گذشته بخش گرافیک صرفا به نمایش آثاری از شانزده طراح ایرانی پرداخت؛ شانزده نفری که به گفته برگزار کنندگان، سرآمدان این رشته محسوب می شوند؛ در حالی که جای خالی هنرمندان نام آشنایی در میان آنها حس می شود، به ویژه آنکه خبری از جوان تر های این عرصه نیست.

بخش تصویرسازی نیز به نمایش آثار تصویرسازانی پرداخت که تا پیش از سال نود فعالیت کرده اند. گذشته از تنوع و نوع نمایش آثار، کیفیت بعضی از آنها کافی و مناسب به نظر نمی رسیدند. به طور کلی وسعت فضای نمایش این بخش کافی نبوده و همین امر منجر به فشرده شدن آثار و نمایش نامناسب آنها شده بود. در بخش کاریکاتور نیز با آثار نسبتا متنوعی روبه رو بودیم که در کمال تعجب نام هنرمندان در کنار آثار نصب نشده بودند. حضور ناهماهنگ آثار مجسمه سازی نیز در مکان نمایش این آثار بیش از پیش به از هم گسیختگی فضا دامن زده بود.

در هر حال اگر امسال را آغاز روند جدید در تاریخ این جشنواره بدانیم، به نظر می رسد اساسا با فلسفه پیدایش آن مغایر است، با یک شروع نامناسب و بی نظم روبه رو هستیم که هر بخش ساز خود را می زند. در واقع برگزارکنندگان نمایشگاه امسال را نمایه ای از چندین سال هنر ایران معرفی می کنند، در حالی که نتیجه حاصل شده منجر به رسیدن به این هدف نمی شود.

نگاره های ایرانی با داشتن خطوط ظریف و سیال، رنگ های شاداب و شفاف، فضایی بهشت گون را به تصویر می کشند؛ فضایی متناقض با غم، رنج و خشونت.

کامبیز درمبخش اما از همین تناقض برای به چالش کشیدن فضا و استبداد شاهنشاهی بهره برده است. وی انتقادات خود را به صورت استعاری در قالب نگارگری به تصویر کشیده تا آثارش از سانسورهای شاهنشاهی جان سالم به در برند.

درمبخش این مجموعه از آثارش را مینیاتورهای سیاه می نامد. آثاری که بین سالهای 52 تا 54 برای یک روزنامه تهیه شده اند. این دسته از آثار وی تفاوت شگرفی با نمونه های امروزینش دارد و شاید در نگاه نخست باور آن ها با عنوان کارهای درمبخش مشکل به نظر برسد، اما با کمی دقت ردپاهایی از ویژگی های اصلی کار درمبخش در آن ها دیده می شود؛ مانند اهمیت خط به عنوان عنصر اصلی و بیان های خلاقانه و استعاری.

مینیاتورهای سیاه در واقع نمایش دهنده مفاهیمی چون مرگ ایرانیت، اصالت و مقام پست شاهنشاهی است. مایه اصلی این مجموعه، نمایش شخصیت نگاره ها در موقعیتی غیر ملموس و اغلب خشونت بار است.

به تازگی این مجموعه از آثار کامبیز درمبخش در کتابی به نام مینیاتورهای سیاه توسط نشر تاش منتشر شد.

 نخستین مسابقه «شهر بدون پلیس» در سال 1380 و با هدف بیان اشکالات، کاستی ها و نقاط ضعف پلیس، از نگاه هنرمندان ایرانی برگزار شد. اما در این مسابقه  آثاری نیز از سایر کشورها به نمایش درآمدند، برخی از این آثار به هنرمندان بزرگی چون؛ کنستانتین سیوسو (در رومانی او را پدر کاریکاتور می خوانند)، کلود سِر کاریکاتوریست بزرگ فرانسوی، جولیان پناپای رومانیایی (چهره ای آشنا برای کاریکاتوریست های ایرانی)، کینو کاریکاتوریست شهیر آرژانتینی (خالق شخصیت معروف مافلداست) و پاول کنستانتین از کاریکاتوریست های مطرح رومانی، تعلق داشتند. حضور آثار هنرمندان بین المللی عرصه کاریکاتور در کنار آثار هنرمندان ایرانی، حول یک موضوع واحد، اما از زوایای تصویری متفاوت، درس های دیداری گران بهایی را برای هنرجویان عرصه تصویر به ارمغان آورد.
لازم به ذکر است که منتخب آثار نخستین مسابقه شهر بدون پلیس در سال 1383 پس از برپایی نمایشگاهی، توسط معاونت نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به صورت کتاب چاپ و منتشر گردید.

مرور این آثار بعد از سیزده سال، حکایت ورق زدن آلبوم های خانوادگی را دارد، که هر چه از عمرشان میگذرد، جذابتر و دیدنی تر می شوند. این آثار شاید به پای آثار امروز صاحبانشان نرسند اما حرف های زیادی از گذشته هنرمندشان دارند که دیدن این حرف ها خالی از لطف نیست. 

هنرمندان بسیاری در این نخستین مسابقه کاریکاتور و پلیس شرکت داشتند، بعضی با دعوت و عده بسیاری با فراخوان، آثار خود را راهی ساختند. اما وجه جالب توجه نه در شرکت کنندگان که در نحوه نمایش آثار است، وقتی آثار هنرمندانی چون محمدعلی بنی اسدی، محمد حسین نیرومند، بهرام عظیمی و غیره، بی تعارف کنار آثار سایرینی چون هانیه آقامیرزا 12 ساله می نشیند، حس خوبی دست میدهد، به خصوص به هنرمندان جوان عرصه تجسمی که فرصت می یابند تا آثارشان را در کنار آثار اساتید خود نظاره  کنند و این گونه خود را در ادامه راه آن ها و در صحنه اصلی عرصه هنرهای تجسمی ببینند.

آیا پلیس کشورمان به آن میزان نقدپذیر شده، که مایل باشد با زبان طنز تصویری یا همان کاریکاتور مورد نقد قرار گیرد؟

مسلماً این پرسشی است که همه ما در مواجه اول با عنوان مطلب، شگفت زده از خود می پرسیم! اما خوشبختانه جواب این سوال، پاسخ مثبتی بود که نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در سال 1383 با برگزاری اولین دوره مسابقه کاریکاتور و پلیس به آن داد. پس از برگزاری مسابقه نیز گزیده ای از بهترین آثار ارائه شده، در نمایشگاهی با عنوان «شهر بدون پلیس» به نمایش در آمدند و سپس در کتاب مربوط به جشنواره منتشر گردیدند. 

اما جای تأسف است که این مسابقه به صورت مستمر در سال های آینده ادامه نیافت و در همان نخستین تجربه خود متوقف گردید. در ده سال اخیر، جشنواره فیلم پلیس تنها در بخش های مربوط به سینمایی، ویدئویی، کوتاه داستانی، مستند و فیلمنامه به فعالیت خود ادامه داده و کاریکاتور باز هم در سایه مانده است.

لازم به یادآوری است که رتبه اول این مسابقه را علی هاشمی شهرکی به دست آورد و نفرات دوم و سوم به ترتیب علی درخشی و ابوالفضل محترمی بودند که تصاویر مربوط به آثار ایشان به همراه سایر آثار، در ادامه آمده است.