نشریه خط

در همۀ دنیا هنرمندان را صرفاً نه به چهره که با آثارشان می‌شناسند؛ زیرا آثار آنان دربردارندۀ بخش مهمی از هویت ایشان هستند، به طوری‌که حتی سطرهای طویل و طولانی نیز از بیان آن قاصر اند.  

یکی از این هنرمندان، زهرا مودتی، از بانوان گرافیست کشورمان است که در هوای این سرزمین در کنار ما نفس کشید، هنرمند شد و آثاری ماندگار و ارزشمند خلق کرد. امروز اما او از میان ما پر کشیده و تنها آثاری چند از او بر جای مانده‌ است. آثاری که به خوبی بیانگر هویت انقلابی و ارزشی این بانوی هنرمند می‌باشند. 

زهرا مودتی را می‌توان در پوسترهایش جستجو کرد، و نگاهش را یافت. نگاهی مسئول و دغدغه‌مند، که ساده از کنار ارزش‌های اصیل انقلاب عبور نمی‌کرد. حال شاید او امروز در میان ما نباشد، اما یادش و نگاهش همواره با ما خواهد بود.

شب های کوتاه، روزهای بلند، هوای گرم خرداد و کار، آن هم با زبان روزه، برای هیچ کس آسان نیست. خانه طراحان انقلاب اسلامی به مناسبت ایام پر فضیلت ماه مبارک رمضان مجموعه پوسترهای «روزه ‌داری، روز کاری» را با موضوعیت کار با زبان روزه، طراحی و این روزها در شهر تهران اکران نموده است. این پوسترها که با محوریت مشاغل در ماه مبارک رمضان می‌باشند، از لحاظ ایده و اجرا به مجموعه پوسترهای «این شهر مهربان است» که در گذشته به آن‌ها پرداخته بودیم، شباهت بسیار دارند..

به طوری‌که در این مجموعه، باز هم افراد مختلف در مشاغل گوناگون دیده می‌شوند اما این‌بار به‌جای لبخند به لنز دوربین (مخاطب) مشغول کار خود هستند و بروی تصویرشان نه فرشتگان سفید منیاتوری، که بال‌های فرشتگان به شکل خطی ترسیم شده‌اند تا تلویحاً بیانگر مقام این بزرگان باشد. در کنار تصاویر نیز با خطی خوش و بزرگ عنوان مجموعه‌ پوسترها به نام «روزه داری، روزِ کاری» نوشته شده و در کادری کوچک‌تر در پایین آن نیز چنین آمده: «میزبانی می‌کند از هر که مهمانش شود». 

مسئلۀ شباهت ایده و اجرا در این دو مجموعه با همۀ تفاوت‌هایی که در آثار وجود دارد نکتۀ قابل توجهی است که در جای خود می‌تواند مفید و حتی از نظر مخاطبان جذاب و ارجاع دهنده باشد. اما خطری که کارهایی از این دست را تهدید می‌کند، استفادۀ بیش از حد طراحان از یک ایده و خنثی شدن آن در نگاه بینندگان است، چرا که طراح همیشه باید چیزی در چنته داشته ‌باشد تا مخاطبان را سر ذوق بیاورد و آنان را با خود همراه سازد.

همۀ ما در طول زندگی‌مان کتاب‌های بسیاری خوانده‌ایم و حتی بعضی‌های‌شان را بیشتر از بقیه! اما در میان همۀ این کتاب‌ها، چند بار و چقدر کتاب آسمانی‌مان، قرآن را خوانده‌ایم؟ نه برای ثواب یا هر چیز دیگر، بلکه هم چون یک کتاب؛ چند بار دست گرفته‌ایم و با حرفا و پندها و قصه‌هایش پیش رفته‌ایم؟ 

خانه طراحان انقلاب اسلامی در تازه‌ترین آثار گرافیک شهری خود به سراغ این کتاب آسمانی رفته و در دو سری از مجموعه آثارش با عنوان «سبک زندگی قرآنی» و «یک کتاب یک امت»، به کارگردانی دانیال فرخ و با همکاری پویا سرابی، سینا رعیت‌دوست، محمود آراسته‌نسب و مجتبی حسن‌زاده، قرآن را به سوژه‌ای برای خلق پوسترهای شهری بدل ساخته است. 

در سری آثار «سبک زندگی قرآنی» به طور غیر مستقیم و با نگاهی طنازانه به مسئله قرآن و قرآن خوانی توجه شده و همان‌طور که از شعارهای نوشته شده بر هر یک از پوسترها پیدا است، در واقع نتایج اُنس با قرآن و تذکراتی که قرآن برای زندگی بهتر ارائه می‌کند، مَد نظر طراحان بوده، چرا که بسیاری از عقاید و فرهنگ‌های به غلط مرسوم شده در جامعۀ امروز ما هیچ ارتباطی با آنچه قرآن، ما را به آن فراخوانده ندارد و گویا این مغایرت حتی برای عده‌ای از اعتبار نیز افتاده است!

اما در مجموعه پوسترهای «یک کتاب یک امت» طراحان به طور مستقیم‌‌تری‌ به قرآن و اصل وجودی آن پرداخته‌اند و نقش اساسی آن را در ایجاد وحدت میان مسلمانان و ایستادگی در برابر زورگویان و مسکبران جهانی به سرکردگی اسرائیل، متذکر شده‌اند.

در این میان گفتنی است که طراحان این آثار با استفاده از پس‌زمینه‌های یک رنگ، عناصر بصری مشخص و فونت‌های نوشتاری بزرگ و خوانا، کوشیده‌اند تا در کمترین زمان ممکن  به شکلی واضح، حرف خود را به مخاطبان منتقل نمایند. چرا که پوسترهای محیطی اغلب به دلیل نصب در کنار بزرگ‌راه‌ها زمان چندانی را برای مشاهد افراد باقی نمی‌گذارد و هنرمند باید در کنار توجه به بُعد هنری اثر، به مسائل دیگر نیز بیاندیشد. از این رو مجموعه پوسترهای «سبک زندگی قرآنی» و «یک کتاب یک امت» اگر چه به لحاظ هنری در سطح نسبتاً قابل قبولی هستند، اما این شاید به اصطلاح ضعف به دلیل ایجاد نقطه قوت پوسترها در بخش اکران محیطی پدید آمده، تا عابران و سواران به سرعت با آثار ارتباط برقرار نمایند. 

هرچند سال ۹۵ با رفتنش داغ‌های زیادی بر دل مردم گذاشت؛ ولی همه فکر می‌کردیم حتماً ۹۶ مهربان‌تر خواهد بود، اما افسوس که نبود. 

از حادثه جانسوز پلاسکو تا انفجار معدن زغال سنگ زمستان یورت شهرستان آزادشهر، هنوز چهارماه هم نمی‌گذرد و در این میان کم نبودند مرگ‌های تلخ و ناگهانی که هر روزمان را اندوه گرده زدند. با این همه در تمام این تلخ‌کامی‌ها، مردم ایران همه در کنار یک‌دیگر بودند و هر کس به طریقی هم‌دردی خود را بیان ‌داشت. در این بین هنرمندان نیز از هر گروه و با هر سبک و شیوه‌ای، جلوتر از سایرین با خلق آثار هنری، حضور خود را در کنار خانواده‌های داغدار اعلام کردند و رسالت خود را به عنوان یک رسانه غیر رسمی به خوبی ایفا نمودند.  

این‌بار نیز پس از حادثۀ ناگوار انفجار معدن زغال سنگ آزادشهر استان گلستان، هنرمندان عرصه تجسمی از اولین ساعت پس از اعلام رسمی این اتفاق، آثار مختلفی را با مضمون کارگران بی‌ادعا و سخت‌کوش معدن، اجرا و منتشر نمودند تا شاید در این میان چشم بعضی از مسئولین نیز کمی به روی حقایق باز گردد. 

در تمامی این آثار توجه اصلی معطوف به معدن‌چیان و خانواده‌های داغدار ایشان است؛ که هر چند سخت‌ترین شغل جهان را دارند، اما کمترین توجهی به آنان نمی‌شود. 

هنرمند از آسمانیان می‌گیرد و بر زمینیان می‌بخشد. پس سینه‌اش باید قابلیت نزول ملائکه‌ای را داشته باشد که واسطۀ الهام هستند. سینه تنگ کوردلان کجا و آسمان بی‌کران کجا! 

چند سطری که در بالا آمد، گوشه‌ای است از صحبت‌های سرور شهیدان اهل قلم، سید مرتضی آوینی؛ که در بیستم فروردین ماه سال ۱۳۷۲ در منطقه فکه، حین بررسی لوکیشن فیلم مستند «شهری در آسمان» بر اثر اصابت ترکش مین باقی مانده از دوران جنگ به شهادت رسید. 

از آن پس در تقویم جمهوری اسلامی ایران روز ۲۰ فروردین ماه به یاد آن هنرمند «روز هنر انقلاب اسلامی» نام‌گذاری گردید. 

امسال نیز در همین مناسبت، «خانه طراحان انقلاب اسلامی» مجموعه پوسترهای «عهد هنر» را با شعارهای عهد مبارزه با مستکبران و عهد یاری مظلومان، که برگرفته از سخنان شهید آوینی است، منتشر نموده‌اند. تا بار دیگر بر وجه مبارزاتی و اثرگذار هنر تأکید ورزند و آن را به عنوان سلاحی در دست هنرمند معرفی نمایند، که با آن می‌تواند جامعه‌ای را آباد یا حتی ویران سازد و مسلماً هدف از هنر انقلابی ساخت و آبادانی جامعه‌ای بیدار و انقلابی است. 

گفتنی است مجموعه پوسترهای «عهد هنر» به سفارش خانه طراحان انقلاب اسلامی است؛ که توسط کارگاه طراحی سه در چهار اجرا شده است. علاقه مندان جهت دریافت نسخه با کیفیت این آثار، می‌توانند به وب سایت خانه طراحان انقلاب اسلامی مراجعه نمایند.  

به قول قدیمی‌ها از هر دستی که بدهی از همان دست هم می‌گیری؛ شاید این جملۀ زیبا، ساده‌ترین و بهترین تعریف از واژۀ مهربانی باشد، واژه‌ای که این روزها گاه در هیاهوی شهرمان گُم می‌شود.

از همین رو «جهاد مهربانی»، طرحی است برای پیدا کردن همۀ مهربان‌ها و مهربانی‌هایی که در شلوغی شهر غریب مانده‌اند. در این طرح همه شهروندان با عنوان «من یک جهادی‌ام» سعی می‌کنند تا با صرف زمانشان برای دیگران، مهربانی را به آنان هدیه دهند. مهربانی همواره در بخشیدن یک یا چند چیز نیست بلکه زمان را هم می‌توان بخشید، یک پرستار، پزشک، راننده، فروشنده، تعمیرکار و هر کس در هر شغل و مهارتی که دارد می‌تواند همیار خانواده های نیازمند و محروم شهر تهران باشید.

در همین راستا و برای مشارکت افراد علاقه مند در این حرکت جهادی، آتلیه طراحی سه در چهار نیز مجموعه پوسترهای «این شهر مهربان است» را به سفارش قرارگاه جهادی امام رضا (علیه السلام) اجرا و منتشر نموده است. 

در این مجموعه آثار افراد مختلف، در مشاغل گوناگون با لبخندی دلنشین به لنز دوربین (مخاطب) نگاه می‌کنند و بروی تصویرشان فرشتگان سفید منیاتوری به شکل خطی ترسیم شده‌اند تا تلویحاً بیانگر قلب رئوف و مهربان‌شان باشند. در پایین تصویر نیز در کادری آبی - قهوه‌ای‌، شعار و اطلاعات مربوط به جهاد مهربانی با فونتی درشت و خوانا، به رنگ سفید در سه اندازه مختلف (به نسبت اهمیت‌شان) درج شده است.

در پایان گفتنی است که مجموعه پوسترهای «این شهر مهربان است» به کارگردانی ارسلان عیوض زاده و با تصویرسازی میکائیل براتی در «آتلیه طراحی سه در چهار»  تهیه و اجرا شده است. 

پوستر سی و پنجمین دورۀ جشنواره جهانی فیلم فجر کمی زودتر از آغاز جشنواره و پس از انتشار عکسی از این پوستر در جشنواره برلین رسانه‌ای گردید. 

حمیدرضا بیدقی گرافیست و طراح شناخته شدۀ کشورمان، که سال گذشته نیز طراحی پوسترهای این جشنواره را عهده‌دار بود، امسال نیز پوستر بخش‌های مختلف جشنواره را طراحی و اجرا نموده است. پوستر اصلی این دوره از جشنواره براساس یکی از عکس‌های مجموعۀ «برف» اثر زنده‌یاد عباس کیارستمی طراحی شده است، تا علاوه بر ادای دین و یادی از این هنرمندِ بین‌المللی سینمای کشورمان، اشاره‌ای نیز به بُعد جهانی سینمای ایران باشد.

همچنین تصویری از زنده یادکیارستمی در جریان پشت صحنۀ فیلم «زندگی و دیگرهیچ» که توسط مینا زیوری به ثبت رسیده، به همراه جمله خانۀ دوست اینجاست به عنوان پوستر بخش بزرگداشت زنده‌یاد عباس کیارستمی ارائه شده است.

علاوه بر این‌ها، سه پوستر دیگر نیز به شکلی کاملاً متفاوت برای بخش‌های سینمای سعادت، جلوه گاه شرق و نمایش های ویژه، توسط حمیدرضا بیدقی طراحی شده است. در این پوسترها بیدقی کوشیده تا با ترکیب تصاویری از آثار هنرهای سنتی ایران مانند کاشی‌کاری، فلزکاری، حجاری و... فضای بین المللی جشنواره را تا حدی ایرانیزه نماید. هرچند ایدۀ اولیه این پوستر‌ها بدیع به نظر می‌آیند، اما عدم هماهنگی مضامین سینمایی با روح این آثار باعث شده تا مخاطبان با تصاویری غریب روبرو شوند که اگر به تنهایی و بدون عنوان جشنواره فیلم فجر ارائه شوند قابل تشخیص نیستند. در این بین هرچند بازسازی کلاکت به عنوان یک ابزار سینمایی در قالب یاد شده اشاره ای به ماهیت سینمایی این جشنواره دارد اما عدم سنخیت میان اجزاء تصویر با فرم مستطیل شکل کلاکت، نه تنها هویت کلاکت را مخدوش کرده بلکه کلیتی نه چسب و سؤال برانگیز ایجاد نموده که هیچ وجه سینمایی در آن به چشم نمی‌خورد و نه تنها برای مخاطبان داخل، بلکه برای میهمانان خارجی نیز قابل اداراک نیست.

در پایان لازم به ذکر است که جشنواره جهانی فیلم فجر از اول تا هشتم اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ به دبیری رضا میرکریمی در پردیس چارسو برگزار می گردد.