نشریه خط

آب و خاک از جمله موضاعاتی هستند که به دلیل اهمیتشان در ساختار خلقت بارها دستمایه خلق آثار هنری گشته‌اند. از دیرباز در دستان هنرمندان سفالگر جان گرفته‌اند تا به امروز که صفحه و بوم هنرمندان لندآرت هستند. گاه به عنوان نماد و گاه به عنوان بستر ارائه و گاه خود، اثر هنری می شوند.
گرچه در اسطوره‌ها و باورهای تمدن‌های مختلف، انسان و همه موجودات زنده از جنس آب وخاک(گل) بوده و خدایان آن‌ها را از خاک آفریده است اما، بهره‌گیری هنرمند از آب و خاک در آثارش در دوران معاصر، بیش از آنکه به معنای نمادین آن بپردازد به مسایل و مشکلات زیست محیطی آن اشاره می‌کند. امروزه مسئله کمبود آب از جمله بحران های مهمی است که  هنرمندان را به واکنش برای خلق اثر وا داشته است. «آب را گل نکنیم شاید این آب روان...» از جمله آثار برگزیده در هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر است. مریم ظاهری در خلق این اثر مفهومی از آب و خاک مناطق کویری ایران بهره جسته است. او مسئله کمبود آب را با نمادپردازی عارفانه از این عناصر اربعه تلفیق و برداشت نویی از سیر و سلوک عارفانه به نمایش گذاشته است. ظاهری از یک حجم مثلث شکل چوبی دارای هفت طبقه ( هنرمند مدعی است تعداد طبقات اشاره به مراحل هفت گانه تزکیه و سلوک دارد.) و در هرطبقه از بطری های آب معدنی که محتوی مخلوطی از آب و خاک زمین های بایر ایران قرار داده‌است. در طبقه اول که قاعده مثلث است بطری‌ها با درصد بسیار بالایی از خاک و مقدار اندکی آب پر شده‌اند در طبقات بالایی هرچه به سمت بالا می‌رویم، سهم آب درون بطری بیشتر و خاک کمتری در ته بطری ته نشین شده، تا طبقه هفتم که آب تقریبا به خلوص رسیده‌است.  بطری‌ها در این اثر به عنوان کالبد انسانی در نظر گرفته شده اند و نقشی که در گل آلود کردن آب و سرشت پاک و خالص خود دارند. در برداشتی دیگر این حجم مثلثی را می‌توان به چرخه آب در فضایی میان آسمان و زمین نسبت داد که چرخه ای ثابت است، آبی که از سطح زمین تبخیر و بالا می‌رود و دوباره به آن برمی گردد. آنچه که اهمیت دارد  مقدار و کیفیت آبی است که وجود دارد که در اثر استفاده بی رویه و مصرف نادرست مقدار آن در چرخه کم و کمتر می‌شود. خوانش اثر از بالا به پایین نیز به وضعیت ابتدایی و نهایی کره زمین اشاره دارد، از زمانی که تمام سطح کره زمین آب بود تا به امروز که بیشتر سطح زمین را خاک تشکیل می‌دهد.

در آستانه سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر، رونمایی از پوستر جشنواره باز هم حرف و حدیث‌هایی به همراه داشت. شاید بیشترین حرف‌ها و نقدها پیرامون تغییرات اساسی است که در پوستر امسال دیده می‌شود. در پوستر سی و چهارم بر خلاف سال‌های قبل طراح در بند تلفیق نشانه‌های سینمایی با نمادهای ایرانی-اسلامی نیست و به سراغ یکی از شناخته ‌شده‌ترین چهره‌‌‌های سینمای پس انقلاب رفته است. 

استفاده از چهره بازیگران شاخص و تاریخ‌ساز در سینما، امر معمول و مرسومی است، که در  پوستر معتبرین جشنواره‌های سینمایی همچون کن و ونیز دیده می‌شود. به طور مثال پوستر جشنواره ونیز ۲۰۱۵ با ادای احترام به سینمای هنری و تصاویری از «ژان پیر لئو» بازیگر فیلم «چهارصد ضربه» و «ناتاشا کینسکی» بازیگر معروف آلمانی رونمایی شد. از همین رو پوستر امسال جشنواره فجر نیز به خسرو شکیبایی تقدیم شده است. 

هرچند برخی این تغییر را به پای تقلید گذاشته‌اند اما این اتفاق بیشتر به نوعی تغییر رویکرد شبیه است که البته باز هم از عنصر خلاقیت بهره چندانی نبرده و تنها در حد یک ایده مانده است. باید دید آیا این ایده خام و سنت شکن، سال‌های بعد نیز دوام خواهد آورد و مسیر پختگی را طی خواهد کرد یا خیر. 

ایده اصلی پوستر امسال متعلق به مجید برزگر است و طراحی و اجرا توسط بزرگ‌مهر حسین‌پور بر اساس عکسی از امیر عابدی انجام شده است. حسین پور برای طراحی شخصیت شکیبایی به سراغ فیلم‌های مهم او رفته و گوشه‌ای از هرکدام را در اثر خود آورده است. به گفته بزرگ مهر، فًرم شیدایی چهره خسرو شکیبایی و عینکش از فیلم «هامون»، موهایش از فیلم «بانو» و نگاه سه رخ استاد از فیلم «عاشقانه» و شال او از فیلم «پری» اقتباس شده است. 

همچنین استفاده از طرح‌های سنتی ختایی و گل‌های شاه عباسی در طرح لباس خسرو شکیبایی تنها اتفاقی است که به جهت ایرانی‌سازی پوستر صورت گرفته؛ چرا که در طراحی فونت جشنواره و سیمرغ آن هیچ تغییر و تحول چشمگیری دیده نمی شود. به دلیل خلاء تفکر گرافیکی، پوستر امسال بیشتر به یک پرتره نقاشی شبیه شده تا پوستر مهمترین جشنواره سینمای ایران!   

عصرعاشورا یک نقاشی نیست، یک روضه است، یک ماتم است، یک هیئت است. رنگ ارغوانی مایل به خاکستری چادر زنان درتضاد با زردی زمینه و داغی فضا ناخودآگاه چشم را گرد می کند و اشک از چشم جاری می شود، نگاهت نخل های خمیده بر اسب امام را دنبال می کند و از روی جسم دو زنی که بر هم افتاده اند و طاق تحمل ندارند حرکت می کند و آنگاه چشمت به زین افتاده از اسب که بر آن تیر نشسته و کبوترهای زخمی جان باخته می افتد، طاقت تو هم تمام می شود. تا سرت را می خواهی بالا بگیری چشمانت به زنی با کودک گریانش می افتد که پوزه اسب خسته و شرمسار را گرفته اند و گویی با او نجوا می کنند، از گردن اسب که بالا می روی دستان کوچک کودکان را می بینی که اسب را در آغوش گرفته اند تا کمی تسلی دردشان شود و در آخر به زینب(س) می رسی... . زینب، زینبی که با چادر پر چین و چروکش ایستاده. آری خمیده ولی ایستاده، شاید میلش به نشستن و زاریست اما باید بایستد چنان غلاف شمشیر طلایی رنگ امام که دیگر در آن شمشیری نیست و با قامت خمیده زینب همنواست،  زینبی که زین پس شمشیر بران امام است.