نشریه خط

محبوبه کرملی از عکاسان جوانی است که پیشتر او را با مجموعه «بیداری»‌اش می‌شناختیم. با نگاهی اجمالی به پرونده کاری این هنرمند درمی‌یابیم دغدغه او در عکاسی زنان و دختران جوان است. شاید این طور به نظر برسد که عکاسی در ایران از هم جنس خود کار آسان‌تری است و به طور مثال زن‌ها با یک عکاس زن ارتباط بهتر و موثرتری برقرار می‌کنند اما می‌خواهم بگویم که اصلا این‌طور نیست. عکاسی پرتره از زنان همواره با سختی‌هایی همراه است. عدم تمایل به عمومی شدن فضای خصوصی، ترس از چگونه دیده شدن، اینکه آیا به قدرکافی در عکس خوب دیده خواهم شد یا نه و....
انتخاب کرملی ازلحظه‌هایی از زندگی زنان در مجموعه «بیداری» لحظه‌ای بود که زنان را به چالشی واقعی دعوت می‌کرد. لحظه بعد از بیدار شدن از خواب که قطعا هیچ زنی حاضر نیست در این لحظه که ژولیده و خواب آلود با سر و وضعی پریشان است از او عکس بگیرند!
 اما مجموعه جدید او «شادآباد» برخلاف آن مجموعه، زنان را در یکی از بهترین روزهای زندگی‌شان تصویر کرده است، آنان در بهترین وضعیت آراستگی درمقابل دوربین کرملی قرار گرفته‌اند. روز عروسی روزی است که قطعا عروس خود را بهترین سوژه برای عکاسی می‌داند.
کرملی در این مجموعه بخشی از فرهنگ و اعتقادات زنان ایرانی را به نمایش گذاشته است که همان میل به پوشش و حجاب اسلامی است. او از دختران جوان نوعروس خواسته است که لحظه‌ای که از آرایشگاه خارج می‌شوند در مقابل دوربین او بایستند و او از نحوه پوشش آنها در چنین روزخاصی عکاسی کند. عکس‌هایی که او به تازگی در گالری Ag به نمایش گذاشته پنج قطعه با ابعاد صد در هفتاد است. تعداد عکس‌ها و تلاش عکاس برای پیدا کردن سوژه‌های بیشتر از چنین موضوع جذابی کم می‌نماید و مخاطب از دیدن عکس‌ها اغنا نمی‌شود. حتی دراین تعداد کم از یک سوژه دو عکس وجود دارد. به خواست عکاس برای القای حس شادی و جشن و سرور در استودیو بر سوژه‌های خود نورهای رنگی تابانده است اما نور آبی که روی صورت آنها تابانده فضای عکس‌ها را سرد و مخوف کرده است و عروس ها بی‌شباهت به ساختمان‌ها و بناهایی نیستند که با عدم آگاهی از نقش نور در فضا نورپردازی می‌شوند و بجای زیباتر دیده شدن از جزییات ساختمان ها کاسته و دریافت حس فضای غیرمادی حاکم بر آن بنا را نیزمخدوش می‌کند.

جلال سپهر را پیش‌تر با عکس‌های تبلیغاتی و تجاری‌اش می‌شناختیم. او اینک در چند مجموعه اخیرش فرش ایرانی را دستمایه خلق آثار هنری خود کرده‌است. فرشی که هویت و راز و رمزهای زندگی ایرانی با آن عجین شده است. فرش‌های ایرانی در فضای بیرونی و نامانوسی گسترانیده شده‌اند تا راز و رمزهای خود را آشکار کنند. محدوده قرمز جاده‌ای سرخ و وسوسه انگیز و راهی است که ادامه ندارد. محدوده قرمز گویی خط قرمزی است میان غرب و شرق و بقول هنرمند محدوده قرمز وسعتی است به نام خاورمیانه. در عکس اول که از نظر پرسپکتیو و زاویه دید متفاوت است و شاید موقعیت مکانی این محدوده را مشخص می‌کند فرش‌ها مانند خطی قرمز فضای کادر را به دو قسمت تقسیم می‌کنند که می‌توان آن را تعبیر به غرب و شرق کرد و این خط قرمز را محدوده میانه کادر یا خاورمیانه در نظر گرفت. سپهر با پرسپکتیو یک نقطه‌ای که با امتداد خطوط جاده در آسمان قطع می‌شود ما را در میان این محدوده می‌کشاند تا از درون و از نزدیک لمسش کنیم. ردیف سربازان حاکی از حضور و فضای نظامی و استراتژیک منطقه است. منطقه‌ای  که با هجوم گردباد و حفره‌ای سوخته بر فرش که گویی اثر بمب است تهدید به نابودی می‌شود. جایی که ساکنینش محکوم به رفتن هستند. جایی که محدوده خطر است و بر سر راه گریز از آن موانعی بزرگ قرار دارد. محدوده قرمز جایی است که نظامیان کوله‌بارشان را بگذارند و من و تو را از آنجا برانند. جلال سپهر در این مجموعه از توان فنی‌اش در عکاسی تبلیغاتی برای ارائه عکس‌هایی با کیفیت و با وضوح بالا و نوردهی‌ بسیار دقیق استفاده کرده‌است. عکس‌هایی با نور و رنگی دلفریب همچون موضوعش(خاورمیانه) چشم‌ها را مینوازد و نظر همه را به سوی خود جلب می‌کند.

چندی پیش نمایشگاه عکسی از آثار دانشجویان ترم ششم عکاسی دانشگاه هنر با تلاش علیرضا مزینانی در گالری خانه عکاسان برگزار شد. این نمایشگاه قطعا یکی از بهترین نمایشگاه هایی بود که طی ده سالی که خودم را به عنوان عکاس شناخته ام دیده ام. نه به خاطر آن که عکس ها متعلق به بزرگان عکاسی است و نه آن که آثار قوی و نویی دیده باشم و نه اینکه نحوه ی ارائه آثار حرفه ای و خاص باشد، نه... تنها به این دلیل که این نمایشگاه در واقع ژوژمان یا ارائه پایان ترم درس عکاسی معماری دانشجویان دانشگاه هنر بود و در صورت تکرار، اتفاقی مبارک برای آینده عکاسی ایران خواهد بود. چه بسیار دانشجویان با استعداد با آثار قابل توجه، که کارهایشان را تنها دیوار کلاس های دانشگاه و اساتید دانشگاه دیدند و بعد از فراغت از تحصیل به دلایل مختلف از جمله بالا بودن هزینه های برپایی نمایشگاه، دور شدن از فضای عکاسی هنری و درگیر شدن با بازار تجاری عکاسی و... موفق به ارائه آثار برای مخاطبین بیشتر و شناخته شدن در فضای هنر معاصر نشدند و آثارشان برای همیشه بایگانی شد. برگزاری ژوژمان کلاسی در قالب نمایشگاه از چند جهت مفید است؛ اول آن که تمرینی است برای هنرجویان برای تجربه و آموزش نحوه ی ارائه اثر که متاسفانه جای چنین مبحث آموزشی ای در میان تمام رشته های هنری در دانشگاه خالی است و چه بسا دانشجو در انتخاب اندازه، قاب یا شاسی کردن، نوع چاپ و چیدمان آثار دچار مشکل و سردرگم اند، و دوم آن که به کارهایی که به دلایل ذکر شده حداقل یک بار فرصت دیده شدن داده ایم و این در آینده عکاسی کشورمان تاثیرگذار خواهد بود.

این روزها فضای فرهنگی هنری کشور به واسطه ی برگزاری جشنواره های فجر جان تازه ای گرفته. هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر نیز در موزه صبا در حال برگزاری است. هنرمندان رشته های مختلف تجسمی مانند نقاشی، مجسمه سازی، اینستالیشن و چیدمان، گرافیک و عکاسی به رقابت برای دستیابی به سیمرغ پرداخته اند. رویکرد کلی جشنواره امسال با تغییر صد و هشتاد درجه ای با موضوع، تکنیک و شیوه ارائه اثر، آزاد اعلام شد که این تغییر رویکرد تاثیری بر حضور هنرمندان عکاس در این جشنواره نگذاشت. بزرگترین جشنواره هنری کشور هرسال از حضور عکاسان برجسته خالی است و هرسال تنها فرصتی است برای دیدن هنرمندان گمنام و جوان. در نمایشگاه بی هیچ تفکیک و منطقی آثار مختلف هنرمندان حوزه های مختلف را کنار هم چیده اند. از آثارپیشکسوتان عکاسی تنها دو اثر از مرحوم بهمن جلالی در فضایی نامناسب و کوچک تحت شعاع پرده نمایش یک انیمیشن در حال پخش به نمایش گذاشته شده. برخی کارها معرفی نامه ندارند و برای دیدن همان تعداد کم آثار عکاسی باید تمام طبقات را زیر و رو کرد. اتفاق عجیب تر از حضور آثار پیشکسوتان، اختصاص دیوارهای یکی از سالن ها به آثار تینا مودوتی عکاس ایتالیایی الاصل و عکاس انقلاب مکزیک است. علت انتخاب آثار مودوتی در این نمایشگاه اگر به  دلیل آنست که او نیز عکاس انقلاب است، عکس های مربوط به آن دوره به نمایش گذاشته نشده بودند و جای عکس های گلستان، جلالی، کاوه و... از انقلاب اسلامی خالی بود. آنچه که بیشترمخاطب حرفه ای را آزار می دهد معیار انتخاب آثاری است که از هنرمندان جوان بر دیوار گالری است. آثاری که نه در آن ها نگاه نویی دیده می شود و نه بیانیه ی هنرمند به کمک اثر می آید. سیاه و سپید عبدیانی، معماری و زن اثر مریم فطورچیان با تکنیک تلفیق از طریق فوتوشاپ ساده ترین و پیش پا افتاده ترین تکنیک و راه ممکن برای رسیدن به معنا بدون ظرافت های خلق هنرمندانه است. در توضیح عکس عرفان غیاثی نوشته شده من از دوربین دیجیتال برای مطالعه طبیعت و نگاه کردن به اطرافم بهره می برم! و یا در کنارعکس سکه ها از پیمان عصمتی آمده: این عکس تفسیری است از فرود آمدن سکه های پول به ته جیب! و البته پیام ضمنی با خود به همراه دارد! و صد البته پیام ضمنی این آثار در مقایسه با عکاسی معاصر ایران و جهان کاملا آشکار می شود.
 چنانچه امسال بخش عکاسی در جشنواره نداشتیم قطعا بهتر از حضوری اینچنینی بود. امسال به جای عدم حضورش برحضورش اندوه و صد افسوس... .

در قفسه کتاب‌های کتاب فروشی لای تمام کتاب‌های خواندنی عکاسی، توجه‌ام را جلب کردند. لای کتاب را که باز کردم تمام صفحاتش عکس بود. عکس‌ها را که می‌دیدم انگار کتاب قطوری از تاریخ ایران را ورق می زدم. کتابی درباره هرآنچه یک ایرانی باید بداند. انگار داشتم شاهنامه را می‌دیدم و شکوه و عظمت مردان و زنان ایرانی را دوباره بازسازی می‌کردم.
این کتاب‌ها مثل شاهنامه خواندنی نیستند بلکه دیدنی اند. علاوه بر شور، غیرت و همیت ایرانی، بخش مهمی از تاریخچه عکاسی ایران را در خود ثبت کرده‌اند. جنگ تحمیلی شاید بهترین فرصت برای عکاسان حرفه‌ای و آماتور بود که توانایی ‌های خود را تقویت کنند و یا در معرض دید بگذارند. جنگ تحمیلی موجب رشد و اعتلای عکاسی مستند و هنری در دهه‌های بعدی و تا کنون بوده‌است. متاسفانه بسیاری از نگاتیو‌های عکاسان در آرشیوهای خبرگزاری‌ها، ستاد تبلیغات سپاه و بسیج از بین رفته‌است. در اوایل جنگ با آگاهی از ارزش‌های استنادی عکس، صیف الله صمدیان و مرتضی ممیز به جمع‌آوری عکس‌های عکاسان جنگ پرداختند و توانستند چند جلد از کتاب "دفاع در برابر تجاوز" را در آلمان با کیفیت بالایی چاپ و اذهان عمومی مردم دنیا را نسبت به مظلومیت ایران در جنگ روشن کنند.
جلدهای اول تا ششم این مجموعه کتاب‌های مصور با عنوان «جنگ تحمیلی» و با موضوعاتی از قبیل:‌ اردوگاه آوارگان عراقی، آموزش‌های دفاعی و نظامی رزمندگان، تهاجم نیروهای عراقی و خط مقدم نبرد، بمباران مدارس و اماکن عمومی، ورود آوارگان عراقی به کشور، کمک‌های مردمی به جبهه و تشییع شهدای ایرباس و بمباران شیمیایی حلبچه، هر کدام در 208 صفحه منتشر شده اند. بعد از جنگ نیز تا جلد نهم این بار توسط انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس در ایران چاپ شد. عکاسان به چاپ عکس‌هایشان در قالب کتاب توجه بیشتری نشان دادند. شاید بهترین روش برای دیده شدن و تحقیق و مطالعه این آثار که بدنه اصلی عکاسی مستند ما را تشکیل می‌دهد، چاپ عکس‌ها به صورت کتاب است.
احسان رجبی عکاس کتاب "چشم نوشته‌ها" در ابتدای کتابش نوشته است: «عکاس نبودیم؛ رفته بودیم جبهه که بجنگیم، اما چیزی اطرافمان می‌گذشت که نمی‌شد تعریفش کرد. باید سند جمع می‌کردیم؛ سندی که اگر زنده ماندیم، نشانمان بدهد که خواب نبود‌ه‌ایم، خواب نمی‌دیده‌ایم.»
مجموعه عکس "خط پشتیبان" می‌خواهد تلاش‌گران عرصۀ پشتیبانی را که در طول جنگ ناپیدا فعالیت می‌کردند، آشکارا به نمایش بگذارد. کتاب "تبادل" روایت اسیرانی است که سال‌ها در زندان‌های رژیم صهیونیستی زندانی بوده‌اند و در جریان جنگ سی و سه روزه لبنان و بعد آن عکاسی شده‌اند.
"طریق ماندگار" حاصل عکس‌های نمایشگاه گروهی جمعی از عکاسان جنگ با همین نام است. کتاب های دیگری با عناوین "قاب شیدایی" عکس‌های سعید حاجی خانی، "عراق علیه ایران" احمد علیزاده نوحی، "خروش لاجوردی" عکس‌هایی از شهدای اصفهان و "حماسه الوند" عکس‌هایی از شهدای استان همدان در طی هشت سال دفاع مقدس است.
"دیار نزدیک" هم مجموعه ای است از سفر مردم به مناطق جنگی که می خواهد ارادت و اشتیاق مردم این سرزمین با تاریخ قهرمانان هشت ساله جنگ تحمیلی خود را به نمایش بگذارد.

کمبود آب دستمایه خلق هنر مفهومی «یادگار» توسط شیرین عابدینی راد هنرمند جوانی است که با بهره‌گیری از مفهوم و نماد آیینه در فرهنگ ایرانی به خلق اثرش پرداخته است.
عابدینی‌راد در اردیبهشت ماه ۱۳۹۲در کویر مرکزی اصفهان روی تپه ماسه‌های روان که مانند موج هر لحظه تغییر حالت می‌دهند تکه های آیینه را قرار داده است. او آیینه ها را بشکل دایره و در ابعادی بزرگ بر سینه کویر نشانده است. آیینه که خود نماد پاکی و انعکاس نور و جلوه حق است بواسطه انعکاس نور، آسمان را به زمین آورده و این ناممکن را ممکن ساخته است. جلوه رنگ آبی آسمان بر روی کویر مانند برکه آبی است که با گذر زمان و تغییرات محیط و حرکت شن‌ها گویی آهسته آهسته کم آب و در نهایت برکه آب تبدیل به بیابانی خشک می‌شود. در اثر «یادگار» آیینه‌ها یادآور حضور آبی آسمان در زمین اند. زمانی که زمین پر از آب بود و آبی آب انعکاس جلوه رنگ آسمان بود. عابدینی خاطره ما را از عناصر طبیعت و جلوه‌های آن را به چالش می‌کشد.
آیینه در آثار او مرزهای جهان واقعی را به هم می‌ریزد و مخاطب را میان توهمی از آب و نور در نوسان می‌گذارد. این هنرمند با توجه به کاربرد آیینه در ایران باستان و نیز مفهوم عرفانی آن در فرهنگ فارسی دست به خلق آثار مفهومی دیگری زده است که دیدنش خالی از لطف نیست. آثاری مانند «بهشت روی زمین»،«زیگورات آیینه‌ای» و «نارکیسیوسNarcissus »( جوان عاشقی که شیفته تصویر خود شد). این لند آرت‌ها( هنر زمین) بخاطر نوع اجرا موقتی آن‌ها تنها از طریق عکس ثبت شده‌اند. عکس‌های بیشتر را در اینجا ببینید.

مادران انتظار حکایت سی سال چشم انتظاری مادرانی است که فرزندانشان قریب به یقین به شهادت رسیده‌اند. فرزندانی که بی نام و نشان یا به خاک سپرده‌شده‌ و گم نام‌اند و یا هنوز تفحص نشده‌اند.  
در این مجموعه عکس، بهبودی گاهی به جزییاتی مانند یادگاری‌های رزمنده مفقودالاثر پرداخته و گاهی بر رفتار مادران شکیبایی که در انتظار فرزند روزگار را سپری می‌کنند تمرکز کرده است. بهبودی درعکس‌هایی که از مادران گرفته  موفق‌تر عمل کرده‌است. مادران شهدای او برخلاف دیگر مجموعه‌های عکسی که از مادران شهدا دیده‌ایم مانند مجموعه نیوشا توکلیان مادرانی منفعل نیستند. بهبودی انتظاری توام با امید را عکاسی کرده‌است. در عکس‌های او مادرانی را می‌بینیم که انتظار آن‌ها را در پی یافتن فرزندشان به مناطق جنگی کشانده است.در عکسی دیگر مادری را می بینیم که زیر درختی که فرزندش آن را کاشته و امروز به ثمر نشسته خوابیده و یا مادری که با شوق لباس فرزندش را در آغوش گرفته‌است ، لذت و اشتیاق مادر از تعریف رشادت‌های فرزند را از چشمانش از پس عکس صامت می‌شنویم.
در این مجموعه  به وجود معنادار نور که خود القای امید و انتظاری مثبت است توجه‌ ویژه شده است. نوری جهت دار در این عکس‌ها بخوبی فضای تیره عکس را روشن کرده است. در یکی از عکس‌ها مادری ساک لباس‌ها و یادگاری‌های فرزندش را در دست گرفته است. در بالای کادر عکسی بزرگ روی دیوار توجه ما را جلب می‌رزکند. پیرزن قاب عکس‌هایی از فرزندانش و نیز ساعتی قدیمی را دقیقا روی قله کوه آویزان کرده است.  عکس نمایی از بزرگراه‌هایی است که به یک قله سپید ختم می‌شود. کنار قله قابی با نوشته یا قائم آل محمد وجود دارد. آنچه که از نشانه‌های درون عکس و کنار هم نشینی این عناصر دریافت می‌کنیم انتظاری طولانی بواسطه ساعت قدیمی و زنگار بسته‌ای است که مسیر طولانی جاده تا رسیدن به قله را با شهدا آذین بسته‌است، قله ای که اوجش ظهور است.