نشریه خط

استفان کتوریر در سال  م۱۹۵۷ در فرانسه به دنیا آمد. فعالیت خود را به عنوان یک عکاس از سال ۱۹۹۰ آغاز کرد. عکس‌های او در موزه‌هایی مانند ژرژ پمپیدو، موزه لس آنجلس، موزه هنر شیکاگو،  گالری ملی کانادا و... نگهداری می‌شود. موضوعات او به طور کلی حول محور شهر و ساخت‌و سازهای شهری است. کتوریر در مجموعه باستان‌شناسی شهری از شهرهایی مانند برلین، پاریس ، سئول، مسکو و هاوانا عکاسی کرده است. او در این مجموعه قصد دارد تا از طریق پویایی خطوط افقی و عمودی و منحنی‌ها و اثرات و درخشندگی نور و رنگ، فضای بومی آن شهر را نشان دهد. او قصد دارد تا از طریق تصاویر تخریب یا ساخت و ساز، پویایی و حس زندگی در آن شهر را به نمایش بگذارد. عکس‌های او برجسته نمودن تلاطم زمانی در مناطق شهری است.
در شهر پاریس تحولات و بازسازی مناطق شهری تنها در چهارچوب قوانین حفظ نمای ساختمان‌های قدیمی امکان‌پذیر است. این مسئله در عکاسی از شهر پاریس درعکس‌های کتوریر بخوبی نمایش داده شده است. عکاس با انتخاب زاویه مناسب و پرسپکتیو تک نقطه‌ای که به فضای خیابان و ساختمان‌های قدیمی شهر پاریس ختم می‌شود از درون ساختمانی عکاسی کرده است که فضای داخلی آن به قصد باسازی و تغییر کاملا تخریب شده این در حالی است که نمای بیرونی این بنای قدیمی تغییر نکرده‌است. حفظ هویت و بافت شهری در شهرهای بزرگ دنیا یک مسئله اساسی است و متاسفانه در کشورما اهمیت بسیار کمی به این مقوله نشان می‌دهند.

محبوبه کرملی از عکاسان جوانی است که پیشتر او را با مجموعه «بیداری»‌اش می‌شناختیم. با نگاهی اجمالی به پرونده کاری این هنرمند درمی‌یابیم دغدغه او در عکاسی زنان و دختران جوان است. شاید این طور به نظر برسد که عکاسی در ایران از هم جنس خود کار آسان‌تری است و به طور مثال زن‌ها با یک عکاس زن ارتباط بهتر و موثرتری برقرار می‌کنند اما می‌خواهم بگویم که اصلا این‌طور نیست. عکاسی پرتره از زنان همواره با سختی‌هایی همراه است. عدم تمایل به عمومی شدن فضای خصوصی، ترس از چگونه دیده شدن، اینکه آیا به قدرکافی در عکس خوب دیده خواهم شد یا نه و....
انتخاب کرملی ازلحظه‌هایی از زندگی زنان در مجموعه «بیداری» لحظه‌ای بود که زنان را به چالشی واقعی دعوت می‌کرد. لحظه بعد از بیدار شدن از خواب که قطعا هیچ زنی حاضر نیست در این لحظه که ژولیده و خواب آلود با سر و وضعی پریشان است از او عکس بگیرند!
 اما مجموعه جدید او «شادآباد» برخلاف آن مجموعه، زنان را در یکی از بهترین روزهای زندگی‌شان تصویر کرده است، آنان در بهترین وضعیت آراستگی درمقابل دوربین کرملی قرار گرفته‌اند. روز عروسی روزی است که قطعا عروس خود را بهترین سوژه برای عکاسی می‌داند.
کرملی در این مجموعه بخشی از فرهنگ و اعتقادات زنان ایرانی را به نمایش گذاشته است که همان میل به پوشش و حجاب اسلامی است. او از دختران جوان نوعروس خواسته است که لحظه‌ای که از آرایشگاه خارج می‌شوند در مقابل دوربین او بایستند و او از نحوه پوشش آنها در چنین روزخاصی عکاسی کند. عکس‌هایی که او به تازگی در گالری Ag به نمایش گذاشته پنج قطعه با ابعاد صد در هفتاد است. تعداد عکس‌ها و تلاش عکاس برای پیدا کردن سوژه‌های بیشتر از چنین موضوع جذابی کم می‌نماید و مخاطب از دیدن عکس‌ها اغنا نمی‌شود. حتی دراین تعداد کم از یک سوژه دو عکس وجود دارد. به خواست عکاس برای القای حس شادی و جشن و سرور در استودیو بر سوژه‌های خود نورهای رنگی تابانده است اما نور آبی که روی صورت آنها تابانده فضای عکس‌ها را سرد و مخوف کرده است و عروس ها بی‌شباهت به ساختمان‌ها و بناهایی نیستند که با عدم آگاهی از نقش نور در فضا نورپردازی می‌شوند و بجای زیباتر دیده شدن از جزییات ساختمان ها کاسته و دریافت حس فضای غیرمادی حاکم بر آن بنا را نیزمخدوش می‌کند.

 عمق شعاع عشق به وطن را در مجموعه عکس حسین بهرامی می‌توان دید. حسین بهرامی شعاع این عشق را تا دورترین نقاط این خطه پیگیری کرده است. او به روستاهایی سفر کرده است که یک آرامگاه در میان قبرستان آنجا خودنمایی می‌کند. بهرامی به استان همدان و کردستان سفر کرده‌ و روستاهایی را یافته که تنها یک شهید را به وطن هدیه کرده است. قبر شهید با تمام سادگی‌اش در فضای گورستان خودنمایی می‌کند. طبعاْ در چنین روستاهایی بدلیل نبودن نهادهای مدنی، دوری از شهر، کهنسالی و یا فوت پدر و مادر، مهاجرت همسر و فرزندان شهید و ... عمده ظواهر مرتبط با شهید از بین می‌رود تنها یک آرامگاه از شهید باقی می‌ماند. بهرامی به دنبال یاد و خاطره شهید در میان نزدیکان اوست. آنچه که در این مجموعه عکس بارزاست تاثیر شهید بر نسل بعدی و شکل ارتباط کودکان با خاطرات و یادگارهای شهید است، کسی که هرگز آن را ندیده‌اند. خانواده‌ها و اطرافیان این شهدا در زنده نگه داشتن یاد و بیان رشادت‌های و گرامی داشتن مزار آن‌ها وظیفه انتقال مفاهیم ارزشی را به نسل بعد به عهده گرفته‌اند. این مجموعه در بخش سفارشی دومین دوره جشنواره بین المللی هنر و مقاومت در موسسه فرهنگی هنری صبا به نمایش درآمد.

تنیدگی همه جانبه زندگی ما ایرانیان درمیان فرهنگ و اعتقادات مذهبی و سیاسی‌مان و نمود بارزش در شکل آثار هنری‌ گویی امری اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. ما نمی‌توانیم از فقر، عشق، انسانیت و... سخن بگوییم ولی پای دین و سیاست را در آن باز نکنیم. شاید این ویژگی خاص هنرما ایرانی‌هاست که آن را جذاب می‌کند و طالبان زیادی در آن طرف مرزها می‌یابد.
عکس‌های نسرین شیخ حسن اگرچه با موضوع تکراری مادران شهداست، اما دیدگاه هنرمند در مورد تناقضات موجود در جامعه را به تصویر می‌کشد. شیخ حسن با تمرکز بر روی فضای زندگی مادران شهدا و سبک زندگی آنان که نسلی از جوانان تاریخ‌ساز در آن رشد و نمو پیدا کرده‌اند در مقایسه تصویری با سبک زندگی جوانان امروز، تناقض‌ها و تفاوت‌های فرهنگی این دو نسل را آشکارتر می‌کند. عکاس معیشت، سبک زندگی، پایبندی به اعتقادات مذهبی، فضای سیاسی جامعه را در مقایسه با زندگی مادران سالخورده شهدا به چالش می‌کشد. عکس یا نقاشی چهره شهید با ابعادی بزرگ در پس‌زمینه و روی دیواری با طاقچه و گچبری‌های قدیمی قرار دارد. پیش‌زمینه خلوت که با گل‌های قالی پر شده، با پرسپکتیو یک نقطه‌ای ما را به عمق تصویر جایی که مادر شهید نشسته است می‌کشاند. پس زمینه خلوت با عمقی که به تصویر داده است دور شدن و فاصله گرفتن فضای زندگی معاصر ما از آن شیوه تفکر و ایدئولوژی است که به زعم هنرمند ما از آرمان‌های شهدا فاصله گرفته‌ایم. این فاصله با عکس‌هایی که از لحاظ ترکیب‌بندی در بعضی عکس‌ها انتخابی هوشمندانه است بیشتر نمایان می‌شود. فضای درونی ساده و بی‌آلایش بالای تصویر در مقابله و قیاس با تصاویری از زندگی پر زرق و برق و در برخی عکس‌ها فضای غیراخلاقی مجازی و البته واقعی دنیای بیرونی قرار می‌گیرد. عکاس در عکس‌هایی مانند تصویر شماره 12، 14 و۱۵ با ترکیب‌بندی‌های نسبتاً مشابه برای بیان مفهوم مورد نظرش موفق‌تر عمل کرده است. تصویر شماره 11 دو الگوی متفاوت پوشش که اولی نمود اعتقادات مذهبی و دومی نمود فرهنگ مصرف گرایی و تفکرات غربی است  با ترکیب‌بندی مشابه ما را برای دیدن تفاوت‌ها و درک منظور عکاس یاری می‌کند.

در قرن نوزدهم با اختراع دوربین عکاسی، دوربین با محققان رشته‌های مختلف از جمله انسان‌شناسی همراه شد و به عنوان ابزار کمکی  به ثبت مشاهدات محقق پرداخت و این گونه است که بخش عظیمی از آگاهی ما نسبت به جهان از طریق عکس‌های سندگونه بدست می‌آید. امروزه عکاسان زیادی با آگاهی به کارکردهای عکاسی با نگاهی بعضاً عمیق‌تر و موشکافانه‌تر به کشف سرزمین‌ها و فرهنگ‌های کمتر شناخته شده می‌روند. از این حیث بخش عمده‌ای از کار قوم‌نگار یا مردم شناس ثبت دقیق فعالیت‌های روزمره زندگی مردم مورد مطالعه است تا از رهیافت آن هنجارها و ارزش‌ها و قواعد گوناگون حاکم بر رفتار آن مردم را یا بهتر بگوییم فرهنگ آن مردم را بشناسد. آلن سکولا» در مقاله «بایگانی وتن» نشان می‌دهد که چگونه عکاسی به همراه علوم مدرنی از جمله انسان‌شناسی تن مادی و هویت اجتماعی انسان مدرن را به نظم و قالب درمی‌آورد و چگونه مفهوم «خود» و «دیگری» از چشم انداز انسان اروپایی بورژوا، سفید پوست و مذکر تعین دیداری پیدا می‌کند.
« حسن غفاری» از جمله عکاسان با تجربه  و دارای تحصیلات دانشگاهی است که به واسطه عکس های مردم نگارانه اش از مردم عشایر شناخته شده است.این‌گونه عکس‌ها اغلب بواسطه تفاوت فرهنگی میان سوژه و عکاس از این فاصله مبرا نیستند و این عدم هماهنگی و نوعی نگاه از بالا به پایین در عکس‌ها مشهود است هرچند که عکاس تلاش کرده باشد تا به سوژهایش نزدیک شده باشد..
اما حسن غفاری در عکس‌هایش با سوژه انسانی رو در رو است و فضای عکس‌هایش  بسیار خودمانی و بی‌تکلف است گویی دوربینی در میان کار نیست و مخاطب با سوژه‌های درون عکس‌ها ارتباط می‌گیرد. این‌که حسن غفاری در چنین فضا وفرهنگی بزرگ شده است در ارتباط گرفتن با سوژه‌ها بی‌تاثیر نیست و این حس صمیمیت عکاس با سوژه‌های انسانی در عکس‌ها بروز یافته و براحتی قابل درک است. عکس‌های حسن غفاری حاصل شناخت عمیق عکاس از زندگی آداب و رسوم و عقاید آن مردم است و این شناخت با حضور و مشاهده چندساله یک محقق مردم‌شناس و یا عکاس بیگانه با چنین فرهنگی بدست نمی‌آید.
  غفاری از روزمره‌ترین کارهای عشایر مانند پخت غذا، نگهداری فرزند، پیرایش و اصلاح سر و صورت گرفته تا هنرهای دستی، مراسم ها و جشن‌های عروسی و... عکس گرفته است. او حتی از مشارکت و حضور سیاسی عشایر در انتخابات اخیر نیز عکاسی کرده و تنها به آداب و رسوم آن‌ها بسنده نکرده است. در عکسی که از یک ماشین عروس گرفته شده و با پرچم کشورمان تزیین شده است اوج وطن‌خواهی و ارتباط تنگاتنگ و حساسیت عشایر به مسائل کلان کشور دیده می‌شود. شرح و توصیف چنین عکس‌هایی مستلزم نگارش کتاب است و در این مقال نمی‌گنجد.

عکاس مستند اجتماعی انسانی دردمند است که با باور به توانایی عکس در بازنمایی واقعیت‌های اجتماع و قدرت آن برای تغییرات اجتماعی دست به دوربین می‌برد. عکاسی مستند اجتماعی عکاسی متعهدانه و تلاشی است برای اجرای عدالت اجتماعی. یکی از عکاسان دغدغه مند در این حوزه مجتبی حیدری است. او عکس‌های خود را در قالب سفرهای جهادی دانشجویان از مناطق محروم می‌گیرد. بخش زیادی ازسوژه‌های او در این سفرها کودکان هستند. موضوعات عکس‌های مستند اجتماعی پس از یک قرن نیز از آغاز آن در آمریکا تقریبا ثابت است و فقر و محرومیت همانگونه که موضوع عکس‌های جیکوب ریس و لوییس هاین بود هنوز هم برای ما تازگی دارد. انگار تلاش یکصد ساله عکاسان برای تغییر شرایط سخت زندگی محرومان هنوز به ثمر ننشسته است.
عکس‌های حیدری با طرز فکر متفاوت او موضوع فقر را متمایز از دیگر عکاسان به تصویر می‌کشد. او محرومیت را محدودیتی برای داشتن زندگی رضایت‌مندانه نمی‌داند و در تمام عکس‌هایش از کودکان به دنبال شادی عمیقی در چشمان آنهاست. در عکسی از چهره دختر بلوچ  ما را ناخودآگاه به یاد عکس دختر افغان استیو مک کری می‌اندازد. دختر با یکی از دستهای زحمت کشیده‌اش چشمش را پنهان کرده و گیرایی عجیب چشم دیگرش و لبخندی که به  پهنای صورت آفتاب سوخته‌اش میزند روی دیگر سکه‌ای‌است ( قناعت و رضایتمندی) که حیدری برای ثبت آن تلاش می‌کند.
او همچنین به سراغ کسانی رفته است که شرایط سخت اقتصادی را با پشت‌کار و با صرف سرمایه‌ای اندک به نفع خود تغییر داده‌اند. عکس‌های او از مناطق محروم به امید دیده شدن توسط مسئولان و افراد جامعه برای تغییر در شرایط و احوالات آن‌هاست اما در عکس‌های این مجموعه که با محور موضوع اقتصاد مقاومتی است تغییر برای بهبود شرایط از خود فرد آغاز شده است. ترکیب‌بندی‌های رنگارنگ مجتبی حیدری سرشار از امید و انرژی است. امید و انرژی که برپایه تلاش و فعالیت بدست آمده است.

کتاب عکس مستند «سفر به موگادیشو» روایتی تصویری از سفر سعید فرجی - عکاس و مستندساز ایرانی - به موگادیشو - پایتخت سومالی – منتشر شد. سعید فرجی عکاس جوانی است که با نگاهی صلح آمیز به ثبت رخدادهای پس از جنگ یا حاشیه ی جنگ‌های کشورهای مسلمان نشین خاورمیانه پرداخته است. کتاب سفر به موگادیشو حاصل سفری به شاخ آفریقا  است که بیش از دو دهه فاقد دولت مرکزی و شاهد درگیری‌های داخلی است؛ کشوری که بارها با قحطی و خشکسالی مواجه شده است.
عکس‌های سیاه و سفید فرجی از سیاهی روزگار موگادیشو حکایت می‌کند. از مردمانی خسته از جنگ‌های داخلی. فرجی سوژه‌های خود را از میان زنان و کودکان بی‌گناه انتخاب کرده‌است تا بیشترین تاثیر این وضعیت نابسامان را در وضعیت معیشت در موگادیشو به تصویر بکشد. در عکسی از دختر نوجوان مسلمان، نگاه بغض دار و نگران دختر از سرنوشت نامعلومش و چرایی این نابسامانی‌ها می‌پرسد. دست‌های خالی که مسلمانی را به اعتراض برای کمک به خیابان‌ها و حتی مادری را بعد از ده روز پیاده روی به در کلیسا کشانده است تا داستان مادر مهاجر(داروتیا لنگ،1936.م) را دوباره و هزارباره تکرار کند. داستانی که به چشم و گوش مخاطب، عادی و تکراریست و سرنوشت مادرهای مهاجر را تغییری نداده است.
انتخاب فرجی برای بستر ارائه عکس‌هایش قدری قابل تامل است. انتشار عکس‌های مستند در قالب کتاب شاید در فضای جامعه عکاسی ما که چندان تمایلی به خرید و چاپ کتاب عکس میان عکاسان و مخاطبان وجود ندارد، انتخاب مخاطره‌انگیزی برای سرنوشت این عکس‌ها باشد. فرجی با چاپ عکس‌هایش در قالب کتاب آن‌ها را ماندگارتر کرده و با کیفیت بیشتری در اختیار مخاطبان خاص خود گذاشته است تا شاید به رواج فرهنگ چاپ کتاب عکس مستند، که جایگاه انتشار آن نه بر دیوار گالری‌هاست و نه مطبوعاتی که به دنبال تهیه تصویر از جنس دیگری هستند، کمکی کرده باشد. او در کنار این کار مهم از فضای عکس محور و پرمخاطب اینستاگرام برای ارائه عکس‌هایش به مخاطبان عام استفاده کرده که مورد استقبال نیز قرار گرفته است.
سعید فرجی طی سال‌های اخیر در جریان جنگ لبنان (۱۳۸۵)، بحران لیبی (۱۳۹۱) و جنگ عراق (۱۳۹۳) حضور داشته؛ وی پیش از این کتاب‌های عکس «دیار نزدیک» و «تبادل» را به چاپ رسانده است. همچنین فیلم‌های مستند «کاروان آزادی‌»، «عکاسی زیر آتش» و «سفر به موگادیشو» از ساخته‌های فرجی است.