نشریه خط

«بازی فرم و فضا» تجربه‌ شهری متفاوتی است؛ چرا که هنرمند سعی نکرده صرفاً به سمت خلق یک مجسمه‌ برود و اثرش در عین بهره گیری از برخی ویژگی‌های مجسمه‌سازی، از قدرت تخیل و داستان‌پردازی هنر چیدمان هم سود برده است. 

«بازی فرم و فضا» با توجه به محل نصب آن که در بین دو اتوبان اصلی شهر تهران قرار دارد، طعنه‌ای به زندگی پر هیاهو در کلان‌شهرها به حساب می‌‌آید. فرزانه وزیری‌تبار، اهل یزد است و با الهام از زندگی آرام و بی هیاهوی مردم آن‌ شهر توانسته اثری را بیافریند که در میان شلوغی شهر در پی القاء آرامش باشد. این اثر با استفاده از سه فرم اصلی شبه جاده که تا حدی نیز یادآور اتوبان‌های پر پیچ و خم تهران هم هست، با فضای پیرامونی خود ارتباط گرفته و در این میان سایر عناصر همچون دوچرخه سوارها، درخت‌ها و خانه، با قرار گرفتن بر روی این سه فرم اصلی، یک چیدمان بزرگ هنری را ایجاد کرده‌اند. 

این سازه هنری در ضلع جنوبی میدان هنگام نصب شده و به ناظرانی که از سمت جنوب یا شمال در حال حرکت‌اند، تجربه دیداری متفاوتی را می دهد، که همین سبب ایجاد فضایی پویا و روان شده است. این اثر هنری با ورق‌های آهن به اندازه‌ی ۱۲۰۰ ×۹۰۰×۵۰۰ سانتی متر ساخته شده و از ۵ درخت، ۶ دوچرخه و ۴ قطعه دیوار تشکیل شده است.

فرزانه وزیری‌تبار، متولد ۱۳۶۶ و فارغ التحصیل رشته مجسمه‌سازی در دوره کارشناسی از دانشگاه تهران و فارغ التحصیل کارشناسی ارشد پژوهش هنر از همین دانشگاه است. او به طور حرفه‌ای در دو حوزه مجسمه و کاریکاتور به فعالیت مشغول است و تاکنون موفق به کسب جوایز بسیاری از جشنواره‌های معتبر هنری در داخل و خارج شده است.

بعضی معتقدند که هنر غریب یا هنر عجیب، با هنر زیبا تفاوت دارد و غربت و نو بودن را ویژه‌گی هنر قرن اخیر می‌دانند. هنری که ابتدایش حیرت است و انتهایش بسته به هدف هر هنرمندی متفاوت است. معمولا این آثار به میزانی که هوش‌مند بوده و پس از تعلیق ابتدایی‌شان مخاطب را به میزانی از فهم برسانند موفق ارزیابی می‌شوند.
نمایش‌گاه «شعر پسلرزه‌»‌ی فزونی به دنبال القای حس مورد نظر او به هر طریق ممکن است. او تصویرسازی، مجسمه، ویدیو، نور و صدا را برای این هدف خود به کار گرفته تا جمله‌ی شاعرانه‌ی خودش را به دو زبان فارسی و انگلیسی و در قالب یک هنر غریب به مخاطب‌ش منتقل کند. فزونی که متخصص استفاده از تایپوگرافی در پوستر است،‌ این بار یک بعد به آثار همیشه‌گی خود اضافه کرده و فضای سه بعدی موزه را برای اجرای اینستالیشنی از تایپوهای خود انتخاب کرده است. این که فزونی تا چه میزان به هدف‌ خود رسیده را باید از مخاطبین این نمایش‌گاه پرسید، اما به هر حال تلاش او برای تبدیل لغات به مجسمه‌هایی معنادار تلاشی جالب توجه است.

بهشت در "هشت بهشت" عابدینی راد جهنمی است به روی زمین. جهنمی برای تجربه هولناک مرگ ناخواسته. اینستالیشنی پر از تناقض مفهوم و معنا که مخاطب را نه تنها در تجربه مرگ گمراه می‌سازد بلکه در فهم اثر نیز دچار اختلال می‌کند. عابدینی‌راد هشت قالب یخ را که در هرکدام یکی از نشانه‌های یک شهید است مانند سربند، کلاه، پوتین، پلاک و .. را در حالتی آشفته و واژگون قرار داده‌است . این هشت قالب یخ نشانه هشت سال جنگ است. در این اثر که در موزه هنرهای معاصر اهواز در مهرماه ۱۳۹۲ اجرا شده‌است. هنرمند قصد آن را دارد تا خاطره مرگ و خروج روح از بدن را با تغییر حالت یخ به آب در مجاورت هوای گرم محیط القا کند . از نظر عابدینی این تغییر ماهیت از جامد به مایع نشان از خروج روح از بدن نیست بلکه جسم دوباره تبدیل به آب می شود و به طبیعت برمی‌گردد.
در این پروسه روح انتقال نمی‌یابد و در واقع خارج نمی‌شود بلکه جسم از نظر فیزیکی تغییر می‌کند. تناقضاتی که در این اینستالیشن می‌بینیم در ابتدا مفهوم بهشت است در عنوان اثر. عابدینی هشت بهشت واژگون را در قالب‌های یخی و سرد ساخته است. بهشت عابدینی جهنمی سرد و دلخراش از مرگی هولناک است. تناقض بعد مفهوم مرگ است که در اینجا تعبیر او از مرگ، مرگی بالاجبار و تسلیم شدن مردم در مقابل آن است که البته همانطور که می دانیم مرگ همیشه اجباری است و در هر لحظه  و به هر شکل اتفاق بیافتد ما ناگزیر به تسلیم در برابر آن هستیم. اما شهیدی که وسایل شخصیش در این توده‌های یخ حبس شده است سربازی است که با آگاهی از خطر مرگ به جبهه رفته است. نکته دیگری که در این اینستالین متناقض می نماید، تصور فیزیکی از روح و نحوه انتقال آن است که به زعم عابدینی در این شکل از مرگ اتفاق نمی‌افتد و آن هم بخاطر آن است که عابدینی روح غیرمادی و فراماده را می‌خواهد در قالب‌های مادی یخ به نمایش بگذارد و نحوه انتقال آن را نشان دهد.

حماسه‌ی تاریخی عاشورا و فداکاری‌های یاران و اهل بیت امام حسین (ع)، چیزی نیست که حرارت‌ش به آسانی از دل شیعیان بیرون رود. در این میان اما داستان عجیب شبیه‌ترین افراد به پیام‌بر (ص) است که راوی کربلا درباره‌ی‌ او گفته است : «فَقَطَّعوهُ بِسُیوفِهِمْ ارْباً ارْباً» ... این جمله و روایاتی که از احوالات حضرت علی اکبر (ع) در نیم‌روز عاشورا به دست ما رسیده است، آغاز ایده‌ای بود برای یک اثر چیدمانی به نام ارباً اربا. علی اکبر و سارا اکبری با کمک گروهی ده نفره از دوستان هنرمند خود، این اینستالیشن را در سوگ‌واره‌ی ۹۳ هیئت هنر اجرا کردند. اجرای آثار مفهومی با موضوعات دینی-تاریخی کار جدیدی است که هیات هنر در مراسم‌های سال گذشته‌، با اختصاص چندین قابِ مخصوص در خیمه‌ی هیات، پیش‌رو آن بوده است. اثر مربوط به حضرت علی اکبر جزو کارهای دائمی این مجموعه بود که در قسمت ورودی خیمه‌ و در مقابل چشم عابران قرار گرفت. بسیاری از افراد در برخورد اول جذب این کار می‌شدند و در مقابل آن توقف می‌کردند، چرا که می‌توانستند حجمی معنادار را تنها از طریق انتزاع  در فضای خالی میان نخ‌ها درک کنند.
طراحان با عبور نخ‌های نامرئی در جهات مختلف و تاباندن نور، از اثر انعکاسی آن برای تشبیه به برق شمشیر در حال حرکت استفاده کرده‌اند. شمشیرهایی که غیر قابل شمارش و از هر سو بر بدنی که دیگر نیست فرود آمده‌اند. عروج، دیگر کلمه‌ی مهمی بود که اثر روی آن تاکید داشته است. بالا رفتن از پله‌ها که از جای پای سرخ بر روی آن پیدا است و در پله‌ی سوم اثری از آن نیست، عروج از زمین به آسمان را مراد کرده است. پیش‌زمینه‌ی سیاه اثر برای نمایش به‌تر حجم اصلی در نظر گرفته شده،‌ اما شاید با ایده‌پردازی بیش‌تر، می‌توانست نقش مهم‌تری در تکمیل کار ایفا کند. نکته‌ی مهم دیگر،‌ انحصار این کار هنری در موضوعِ پیش‌فرض است و این سوال مطرح است که اگر این کار در فضایی غیر از یک هیات مذهبی و بدون نام به نمایش در می‌آمد باز هم در رساندن مفهوم خود موفق بود؟

چندی قبل، نگارخانۀ ایدۀ پارسی میزبان "آرزوهای آویختۀ" نگار تاج گردان (فارغ التحصیل کارشناسی مجسمه¬سازی هنرهای زیبا) بود. آرزوهایی که به تعبیر بروشور، در قالب مجسمه-چیدمان ارائه شده بودند. اثر در اصل، شامل دو میلۀ رخت آویز معلق در فضا بود که لباس های کاغذی ظریف و زیبایی بعضا با گلدوزی های رنگین و مربوط به سنین مختلف، سرچوب لباسی به آن ها آویخته شده بود. علاوه بر این ها قاب هایی کوچک نیز که به نظر تصویرسازی می رسیدند با ماده و تکنیک مشابه لباس ها و با نورپردازی موضعی در پشتشان روی دیوار نصب شده بودند. دو قاب بزرگ تر هم از لباس های کاغذی قاب شده در کنار قاب های کوچک قرار گرفته بود؛ اما در کل ارتباط قاب ها با لباس های آویزان چندان مشخص نبود.
انتخاب کاغذ (کاغذ الگوی خیاطی) برای اجرای این ایده ظاهرا برای القای ناتمام بودن صورت گرفته است و البته وجود گلدوزی های روی لباس ها و دوخت دقیق و کاملشان قدری با این مساله در تعارض است. لباس ها و کیف ها مربوط به سنین مختلف از کودکی تا بزرگسالی اند و بنا به آنچه در بروشور نمایشگاه آمده، باید نمایانگر آرزوهای هنرمند باشند؛ به عنوان مثال در متن بروشور، هنرمند آرزوهایی چون دامپزشک شدن و داشتن مجموعۀ پاک کن را ذکر کرده است، اما اثری مشخص از این گونه آرزوها دیده نمی شد و بیش از آنکه القا کنندۀ "آرزوها" باشد، نمایشگر "خاطرات" آویخته بود.
اجرای دقیق و همچنین انتخاب تکنیک و مواد و ترکیب بندی مناسب قاب ها را می توان از نقاط قوت این نمایشگاه دانست.

فضایی هنری به معنای واقعی کلمه و نزدیک به آنچه که از یک دانشگاه هنر انتظار می رود.محوطه ای همچون سرزمین عجایب که برخی دانشجویان پیشکسوت آن را پارک ژوراسیک می نامند. عجیب، خارق العاده و خاص، به طوری که نگاه هر تازه واردی را به خود معطوف می سازد.
آثار هنری دانشجویان دانشگاه هنر اسلامی تبریز، در جای جای دانشگاه به چشم می آیند و بیش از همه در حیاط پشتی دانشگاه؛ محوطه ای پارک مانند که به جای گل و سبزه و درخت از آن مجسمه روئیده یا بهتر است بگوییم در آن مجسمه های دانشجویان کاشته شده است. آثاری از جنس گچ، سفال و فلز که به خاطر حضور دائمی در فضای باز، دستخوش تغییراتی شده اند و به نوعی با محیط خود عجین گشته اند و با وجود زنگ زدی ها و آسیب های دیگر، به بخشی از هویت بصری دانشگاه هنر اسلامی تبریز بدل شده اند.
همان طور که دانشجو بخشی از اعتبار و شخصیت علمی خود را مدیون دانشگاه می باشد، دانشگاه نیز به همان مقدار از اثرات و فعالیت های دانشجویان و فارغ التحصیلان خود تأثیر و اعتبار کسب می نماید، به طوریکه هر دو بر یکدیگر موثرند. خوشبختانه این امر به میزان قابل ملاحظه ای در دانشگاه هنر اسلامی تبریز به وقوع پیوسته اما خلاء جدی و اساسی آن در سایر دانشگاه های هنری کشور به وضوح دیده می شود.

یک.

امام تنها ماند. خوب ها هم گوش شنیدن حق را نداشتند. هنوز بدی عالم گیر نشده است.

دو.

واقعه عاشورا روشنگر جبهه حق و باطل است. سرخی خون حسین(علیه السلام) عالم را فراگرفت.

سه.

زینب(سلام الله علیها) است که بعد از عاشورا باید رسالتی که بر دوش دارد را به انجام برساند؛ دور و برش را سیاهی گرفته است.

چهار.

امروز ندای زینب(سلام الله علیها) و خون حسین(علیه السلام) معیار حق و باطل است. همه ی زمان ها عاشورا و همه ی سرزمین ها کربلا است.

پنج.

جهان، انتظار قیام سبز امام را می کشد و به سمت نور در حرکت است.

آثار مفهومی این قابلیت را دارند که مخاطب را از زوایای مختلف به تفکر وادارند. برخورد مخاطب با اثری که بنا دارد مفهوم خاصی را در قالب نشانه هایی نه چندان آشکار و کلیشه ای به وی منتقل کند، بدون شک پیچیده و متفکرانه خواهد بود. این ذات هنر مفهومی است. آنچه که مهم است نحوه ی پرداخت به موضوع است؛ نباید پیچیدگی اثر باعث مهجور ماندن مفهوم اصلی شود. زینب عاشوری، علی محمد غلامی و فائزه مینویی فارغ التحصیلان دانشگاه هنر، قیام سرخ امام حسین(علیه السلام) و قیام حضرت حجت(عج الله تعالی فرجه) را این بار در قالب اثر هنری متفاوت، با پرداختی خلاقانه، در پنج فریم به نمایش در آوردند. این اثر هنری که تحسین مخاطبین را در پی داشت، در شب های ماه محرم، در هیئت هنرِ دانشگاه هنر، به نمایش درآمد.