نشریه خط

هنرهای دستی و سنتی ما اگرچه میراث فرهنگ و تمدن ما به حساب می‌آیند اما نباید از کارکرد آیینی که در گذشته داشته‌اند غافل بود. نگاره‌هایی که بعضاً برای تصویرسازی داستان‌های قرآن ،شاهنامه و یا تزیین مساجد استفاده می‌شد. در عصر حاضر با پیشرفت تکنولوژی علاوه بر تکثیر آثار هنری و بازتولید آن‌ها با تغییر بستر ارائه اثر، معنای اثر هنری را دگرگون کرده اند.مسئله تکثیر آن چیزی است که والتر بنیامین فیلسوف و منتقد ادبی و فرهنگی آلمانی از بین رفتن هاله تقدس اثرهنری بیان می‌کند. به سبب اختراع عکاسی آثار هنری که روزگاری تنها در کلیسا و خانه اشراف و بعداً در موزه ها قابل دیدن بودند امروزه هزاران نسخه ازآنها در کتاب‌ها و...یافت می‌شود. و این به معنی از بین رفتن هاله تقدس و یگانگی اثر است. تغییر بافت و بستر ارائه اثر هنری نیز گاهی به معنای اثر چیزی می افزاید و گاه معنای آن را بکلی دگرگون می‌کند.  
توجه به سنت‌ها و حفظ و تجدید هنرهای سنتی برای حفظ هویت و تمدن ایرانی از سیاست‌های کلی نظام در مقابله با تهاجم فرهنگی است. امروزه هنرمندان زیادی با انگیزه‌های متفاوت و البته گاه منافع اقتصادی آن، به این امر توجه نشان داده‌اند و به احیا و یا بهره‌گیری از هنرهای سنتی در خلق آثارشان پرداخته‌اند. در این میان صنعت چاپ و امکانات فراوان آن، دست هنرمند را برای کپی آثار هنری بر هر متریالی باز گذاشته‌است. بازتولید و تکثیر نه تنها اصالت اثر هنری را مخدوش می‌کند بلکه دیگر هنری مقدس نیست. شاید راه احیا و گرامیداشت هنر سنتی چیزی غیر از تکثیر آن بر وسایل پیش پا افتاده و مربوط به امور مصرفی روزانه مانند کیف و کفش و... باشد. وام‌گیری از هنر پیشین و تلفیق و کولاژهای متناسب و یا بهره بردن از صنایع‌دستی به همان شکل پیشین آن‌ها بنظر راه معقول‌تری برای حفظ سنت‌هاست.

در مثنوی مولانا داستانی هست که حکایت از حضور فیلی در خانه ای تاریک دارد. مردم برای دیدن آن هجوم می برند و چون فیل را نمی بینند با لمس کردن توسط دستانشان سعی در شناسایی آن موجود ناشناخته دارند و هر یک برداشتی متفاوت دارند.

عصرعاشورا یک نقاشی نیست، یک روضه است، یک ماتم است، یک هیئت است. رنگ ارغوانی مایل به خاکستری چادر زنان درتضاد با زردی زمینه و داغی فضا ناخودآگاه چشم را گرد می کند و اشک از چشم جاری می شود، نگاهت نخل های خمیده بر اسب امام را دنبال می کند و از روی جسم دو زنی که بر هم افتاده اند و طاق تحمل ندارند حرکت می کند و آنگاه چشمت به زین افتاده از اسب که بر آن تیر نشسته و کبوترهای زخمی جان باخته می افتد، طاقت تو هم تمام می شود. تا سرت را می خواهی بالا بگیری چشمانت به زنی با کودک گریانش می افتد که پوزه اسب خسته و شرمسار را گرفته اند و گویی با او نجوا می کنند، از گردن اسب که بالا می روی دستان کوچک کودکان را می بینی که اسب را در آغوش گرفته اند تا کمی تسلی دردشان شود و در آخر به زینب(س) می رسی... . زینب، زینبی که با چادر پر چین و چروکش ایستاده. آری خمیده ولی ایستاده، شاید میلش به نشستن و زاریست اما باید بایستد چنان غلاف شمشیر طلایی رنگ امام که دیگر در آن شمشیری نیست و با قامت خمیده زینب همنواست،  زینبی که زین پس شمشیر بران امام است.

آثار مکتوب و مصور ادوار گذشته به سبب کاغذ مرغوب‌شان ماندگار و مانا شدند و این نکته‌ای مهم و قابل تأمل در امر نگارگری به حساب می‌آید. به همین سبب جهانبخش رستمیان کارشناس ارشد نگارگری، با جستجو در متون قدیمی، توانست به شیوه رایج کاغذسازی ایران در قرن هفتم هجری دست یابد و آن را احیا نماید. او حتی ابزار و وسایل مورد نیاز این کار را نیز خود طراحی و ساخته است؛ تا بهترین و نزدیک ترین نتیجه را نسبت به آنچه که در قدیم تولید می‌شده به دست آورد.
این شیوه کاغذسازی در اصطلاح سمرقندی یا خراسانی نامیده می‌شود، که در آن از الیاف صد در صد طبیعی همچون کتان، کنف و غیره استفاده می‌گردد. البته این کاغذهای دست ساز برای موارد دیگری چون کتابت نیز کاربرد دارند، اما به سبب ظرافت و دقت عمل بالای نگارگری عملیات مهره‌کشی نیز بر روی آن ها صورت می‌پذیرد تا از زیردستی مناسب جهت این کار برخوردار شوند.
البته این شیوه کاغذسازی سنتی به خاطر اصالت کارگاهی بودن و استفاده از نیروی انسانی، قابلیت تجاری سازی و تولید انبوه ندارد، اما راه اندازی کارگاه‌هایی چند در نقاط مختلف ایران، می‌ تواند مسیر دستیابی به کاغذ ایرانی مرغوب، جهت نگارگری را سهل‌الوصول نماید و نگاره‌های نقش بسته بر روی این کاغذها را به لحاظ مادی و معنوی ارزشی مضاعف ببخشد.

فضا سازی یکی از بخش های مهم یک تصویرسازی خوب محسوب می شود.در واقع فضا سازی یعنی ساخت یک بستر مناسب جهت چیدمان وقرارگیری درست عناصر مورد نیاز.

در آثار بعضی از تصویرسازان، فضا سازی چندان حضور پررنگی ندارد و در واقع این شخصیت های اصلی هستند که بار تصویر را به طور کامل به دوش می کشند.

 پژمان رحیمی زاده از جمله  تصویرسازانی است که فضا را به خوبی در آثار خود فعال کرده است .

به طور کلی او در آثارش اهمیت زیادی به فضا می دهد، به این معنا که بستر و بک گراند به اندازه خود شخصیت ها برای او مهم و حیاتی هستند و همین موضوع ترکیب بندی آثار او را زیبا و پیچیده کرده است. یکی از شیوه هایی که او در ترکیب بندی از آن بسیار بهره می برد ،شیوه ترکیب بندی مرسوم در نگاره ها ونقاشی های ایرانی است .با وجود اینکه حال و هوای بیشتر آثار او حالت بومی و ایرانی ندارند اما به کار گیری قواعد مرسوم در نگاره های ایرانی  در آن ها به وفور دیده می شوند .

مانند پرسپکتیو خاص فضاهای معماری، همزمانی وقایع و...

 نمونه کامل این نوع از فضا سازی را در تصاویر کتاب پادشاه تنها که توسط رحیمی زاده کارشده اند می توان ملاحظه کرد.

نگاره های ایرانی با داشتن خطوط ظریف و سیال، رنگ های شاداب و شفاف، فضایی بهشت گون را به تصویر می کشند؛ فضایی متناقض با غم، رنج و خشونت.

کامبیز درمبخش اما از همین تناقض برای به چالش کشیدن فضا و استبداد شاهنشاهی بهره برده است. وی انتقادات خود را به صورت استعاری در قالب نگارگری به تصویر کشیده تا آثارش از سانسورهای شاهنشاهی جان سالم به در برند.

درمبخش این مجموعه از آثارش را مینیاتورهای سیاه می نامد. آثاری که بین سالهای 52 تا 54 برای یک روزنامه تهیه شده اند. این دسته از آثار وی تفاوت شگرفی با نمونه های امروزینش دارد و شاید در نگاه نخست باور آن ها با عنوان کارهای درمبخش مشکل به نظر برسد، اما با کمی دقت ردپاهایی از ویژگی های اصلی کار درمبخش در آن ها دیده می شود؛ مانند اهمیت خط به عنوان عنصر اصلی و بیان های خلاقانه و استعاری.

مینیاتورهای سیاه در واقع نمایش دهنده مفاهیمی چون مرگ ایرانیت، اصالت و مقام پست شاهنشاهی است. مایه اصلی این مجموعه، نمایش شخصیت نگاره ها در موقعیتی غیر ملموس و اغلب خشونت بار است.

به تازگی این مجموعه از آثار کامبیز درمبخش در کتابی به نام مینیاتورهای سیاه توسط نشر تاش منتشر شد.

رضا دالوند هنرمندی اندیمشکی است که در سال 1368 متولد شده است. اوازجمله تصویرگران جوانی است که نامش در میان برگزیدگان بسیاری از جشنواره های داخلی و خارجی به گوش می رسد. به همین دلیل هم تنها منبعی که برای یافتن آثارش در دسترس است سایت جشنواره ها است. 

با این وجود از همین آثار پراکنده نیز می توان به توانمندی این تصویرساز پی برد. مجموعه ای که در ادامه آمده است جزء ده برگزیده اول جشنواره کو اوکراین بوده و برگرفته از گلستان سعدی است .

آنچه این مجموعه از آثار او را شاخص می کند بهره برداری از الگوی نگارگری های ایرانی می باشد. او توانسته است ضمن به کاربردن سبک و سیاق نگاره های ایرانی در ترسیم فضا و شخصیت ها، با افزودن تکنیک شخصی خود ترکیبی جدید و مناسب را فراهم کند. در واقع دالوند با به کار گیری ویژگی های چون پرسپکتیو مقامی، استفاده از نقوش کهن و پوشش های قدیمی در ترکیب رنگ های سرد و خنثی، اثری درخور و متناسب با گلستان سعدی پدید آورده است.