نشریه خط

گرافیک مثل سایر حوزه‌های هنری مرتبط با فیلم(طراحی لباس، طراحی چهره و...) از جایگاه مهمی برخوردار است، اما به رسمیت نشناختن آن، به خصوص در امر طراحی پوستر، از سوی برخی فیلم‌سازان و تهیه‌کنندگان، سبب شده تا این حرفه هنری هنوز به جایگاه واقعی خود دست نیابد. 

از همین رو است که مسئله تجاری سازی با مسئله پوسترسازی فیلم‌های ایرانی به شکل کوری گره خورده؛ آن چنان که بعد از سی و چهار سال، هنوز  با آثاری بی هویت مواجهیم که بیشترین تلاش خود را برای به نمایش گذاشتن چهره بازیگران به کار بسته‌اند و بس. هر چند در  برخی ادوار جشنواره فجر، همچون دوره گذشته، با پوسترهایی به نسبت متنوع‌تر و هنرمندانه‌تر مواجه بودیم اما این اتفاق خوب نتوانست به یک حرکت مستدام بدل شود تا نتیجه آن به شکلی حرفه‌ای‌تر در این دوره تکرار گردد. 

در میان پوستر فیلم‌های داستانی امسال، تنها تعداد معدودی از آثار توانسته‌اند برخلاف جریان اصلی پوسترسازی حرکت کنند، به طور مثال پوستر دهه پنجاهی فیلم «سیانور»  با استفاده جسورانه از رنگ زرد در کنار نام کُشنده فیلم، توانسته به هویت بصری مد نظر طراح دست یابد. اما پوستر بلاتکلیف فیلم «دلبری» با وجود داشتن نامی خاص و تصویری سؤال‌برانگیز، همچنان ایده خامی است که به بار ننشسته و هویت بصری خود را به درستی نشناخته و نمی‌تواند به مخاطب انتقال دهد. در این میان، یکی از  دو پوستر فیلم «زاپاس» نیز با وام گرفتن از نقاشی‌های موندریان، فضای جالبی را رقم زده و بدین گونه بر گرافیک کار  تأکید بیشتری کرده است.  

هر چند همه اهالی سینما و سینما دوستان به خوبی از زمان شروع جشنواره آگاهند اما باز فرهنگ دقیقه نودی سبب می‌شود تا مراحل پایانی مربوط به پس از تولید فیلم به آخرین روزها برسد، و در این هیاهو نباید از پوستر فیلم‌ها انتظار زیادی داشت. وقتی پوستر رسمی جشنواره در بازه‌ای یک ماهه طراحی می‌شود، پوستر فیلم‌ها که دیگر جای خود دارند! با این همه نسل جدید سینماگران جوان در این دوره، نه تنها با آثارشان بلکه با اهمیت دادن به پوستر فیلم‌هایشان، نوید بخش اتفاقات تازه‌ای در حوزه فیلم‌سازی و طراحی پوستر فیلم بوده‌اند، شاید این نسل بتوانند خون تازه‌ای را در رگ‌های سینمای ایران به جریان درآورند.

«پیشگیری بهتر از درمان است!»، این جمله را به کررات شنیده‌ایم؛ اما برگ‌های سیاه دفترچه‌های بیمه، صف‌های طویل بیمارستان‌ها و نوبت‌های چند ماهه پزشکان، قصه‌ای دیگر را حکایت می‌کنند. قصه فرهنگ فست فودی ما ایرانیان که در همه اجزا زندگی‌مان نفوذ کرده و به همان سرعت هم تأثیرات مخربش را بر روی سلامتی‌مان گذاشته، آمار بلند بالای مبتلایان به بیماری های مختلف هم گواه همین ادعا است.

در همین راستا وزارت بهداشت در ادامه فعالیت‌های خود در حوزه سلامت، با مشارکت سازمان زیباسازی شهرداری تهران، اقدام به راه‌اندازی «کمپین شهروند سالم» نمود. هدف از اجرای این کمپین ارتقاء سواد سلامت شهروندان بیان شد و به همین سبب، طی کارگاهی سه روزه از سوم تا پنجم دی‌ماه، ۸۰ نفر از طراحان گرافیک به صورت فشرده پوسترهایی را در باره‌ی نمک، چربی، قند، سرطان و ایدز، با هدف آموزش و اطلاع رسانی طراحی کردند. همچنین طی مراسمی پوستر‌های برگزیده معرفی و در سطح شهر تهران به نمایش در آمدند تا پیشگیری وارد سبک زندگی شهروندان شود و به دنبال آن هزینه‌های بهداشتی، درمانی کاهش یابد و از تعدد مرگ‌های نابه‌هنگام کاسته شود.

این کارگاه طراحی گرافیک تحت نظر اساتید مطرح حوزه گرافیک، مصطفی اسداللهی، محمدرضا دوست‌محمدی، محمد علی بنی اسدی و سید حسن موسی‌زاده برگزار و در مجموع ۴۲۸ اثر از سوی ۷۴ شرکت کننده اجرا شد، که از این میان ۱۵۵ اثر انتخاب شدند. در این میان از ۹ نفر از طراحان تقدیر به عمل آمد و احسان موسوی راد، مهدی جعفری، حمید مازیار، زهراکریمی، فاطمه مرتضایی، عباس شریف، محمد صمدی، لیلا نیرومند و هدایت علیپور به عنوان طراحان برتر «کمپین شهروند سالم» معرفی شدند.

در آستانه سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر، رونمایی از پوستر جشنواره باز هم حرف و حدیث‌هایی به همراه داشت. شاید بیشترین حرف‌ها و نقدها پیرامون تغییرات اساسی است که در پوستر امسال دیده می‌شود. در پوستر سی و چهارم بر خلاف سال‌های قبل طراح در بند تلفیق نشانه‌های سینمایی با نمادهای ایرانی-اسلامی نیست و به سراغ یکی از شناخته ‌شده‌ترین چهره‌‌‌های سینمای پس انقلاب رفته است. 

استفاده از چهره بازیگران شاخص و تاریخ‌ساز در سینما، امر معمول و مرسومی است، که در  پوستر معتبرین جشنواره‌های سینمایی همچون کن و ونیز دیده می‌شود. به طور مثال پوستر جشنواره ونیز ۲۰۱۵ با ادای احترام به سینمای هنری و تصاویری از «ژان پیر لئو» بازیگر فیلم «چهارصد ضربه» و «ناتاشا کینسکی» بازیگر معروف آلمانی رونمایی شد. از همین رو پوستر امسال جشنواره فجر نیز به خسرو شکیبایی تقدیم شده است. 

هرچند برخی این تغییر را به پای تقلید گذاشته‌اند اما این اتفاق بیشتر به نوعی تغییر رویکرد شبیه است که البته باز هم از عنصر خلاقیت بهره چندانی نبرده و تنها در حد یک ایده مانده است. باید دید آیا این ایده خام و سنت شکن، سال‌های بعد نیز دوام خواهد آورد و مسیر پختگی را طی خواهد کرد یا خیر. 

ایده اصلی پوستر امسال متعلق به مجید برزگر است و طراحی و اجرا توسط بزرگ‌مهر حسین‌پور بر اساس عکسی از امیر عابدی انجام شده است. حسین پور برای طراحی شخصیت شکیبایی به سراغ فیلم‌های مهم او رفته و گوشه‌ای از هرکدام را در اثر خود آورده است. به گفته بزرگ مهر، فًرم شیدایی چهره خسرو شکیبایی و عینکش از فیلم «هامون»، موهایش از فیلم «بانو» و نگاه سه رخ استاد از فیلم «عاشقانه» و شال او از فیلم «پری» اقتباس شده است. 

همچنین استفاده از طرح‌های سنتی ختایی و گل‌های شاه عباسی در طرح لباس خسرو شکیبایی تنها اتفاقی است که به جهت ایرانی‌سازی پوستر صورت گرفته؛ چرا که در طراحی فونت جشنواره و سیمرغ آن هیچ تغییر و تحول چشمگیری دیده نمی شود. به دلیل خلاء تفکر گرافیکی، پوستر امسال بیشتر به یک پرتره نقاشی شبیه شده تا پوستر مهمترین جشنواره سینمای ایران!