نشریه خط

تصویری که مشاهده می‌کنید مربوط به خانه‌ای است در تهران که متأسفانه موفق به یافتن نام و نشان بیشتری از معمار و محل ساخت آن نشده‌ایم اما آنچه سبب شده تا تصاویر این خانۀ بدون نام و نشان بر روی برخی از کانال‌ها و سایت‌ها قرار گیرد، استفاده از عناصر معماری ایرانی در نمای آن است که این عناصر ارتباط قابل توجهی با قابلیت‌های معماری ایرانی از نظر ارزش فضایی ایجاد کرده‌است. 

کتابخانۀ عمومی انصار از مجموعه بناهای وقفی کانون انصار است که در سال 1360 در خیابان پیروزی تأسیس شد. بانی این کتابخانه، یعنی مرحوم محمد حسین جابر انصاری، در سال 1356 این ملک را با کاربری سینما خریداری کرده و در ابتدا، از آن به عنوان سالن اجتماعات برای جلسات سخنرانی برخی از فعالان سیاسی و شخصیت‌های برجستۀ انقلابی استفاده شده است. مرحوم جابر انصاری در زمان حیات خود یکی از کارآفرینان برتر کشور بود که برای اولین‌بار صنعت قفسه‌سازی را در ایران پایه‌گذاری کرد. اموال ایشان در طول حیاتشان و پس از آن صرف کمک به مستمندان و ساخت و سازهای عام المنفعه شده است.

امروزه پس از تخریب بنای قدیمی کتابخانه، بنای جدیدی به جای آن درحال ساخت است تا بتواند با توجه به نیازهای امروز محلۀ پیروزی نقش گذشتۀ خود را خیلی قدرتر ایفا کند. ساختمان جدید این کتابخانه شامل کاربری‌های تجاری و فرهنگی است. در طراحی معماری این مجموعه که شرکت ره‌شهر آن را به عهده داشته، بخش تجاری طوری درنظر گرفته شده است که کاملاً مستقل از مجموعۀ فرهنگی به فعالیت خود بپردازد و هدف از ساخت آن، ایجاد محلی برای کسب درآمد جهت هزینه‌های آیندۀ کتابخانه است. بخش فرهنگی مجموعه که در طراحی در اولویت قرار داشته، شامل کتابخانۀ قفسه باز، سالن اجتماعات، آمفی تئاتر، کلاس‌های آموزشی، تالار مطالعه و سرای پژوهش است. 

حدود یک سال است که اجرای نمای ساختمان آغاز شده و شرکت ویرا مسئولیت طراحی و اجرای آن را بر عهده داشته‌است. در طرح این نما از معماری پارامتریک با ورقه‌های سمنت برد استفاده شده که آن را می‌توان تلفیقی از تکنولوژی روز و الگوهای فرمی معماری ایرانی معرفی کرد. با اینکه فرم نما یادآور الگوهای کهن معماری ایرانی است، اما امروزی بودن خود را نیز به رخ می‌کشد. به هم پیوستگی فرم‌ها در نما و حرکت رو به بالایی که القا می‌کنند می‌تواند حاوی نکاتی مفهومی در طرح این نما و نسبت آن با کاربری کتابخانه باشد. اگر چه هنوز ساخت این بنا به پایان نرسیده است، اما به نظر می رسد طرح این نما بتواند رضایت افرادی که با هدف رشد و تعالی قصد ورود به این کتابخانه را کرده‌اند، به‌دست آورد.

شاید کمتر نام ویدئو مپینگ به گوشتان خورده باشد اما حتما فیلم‌ها و تصاویر جذاب مربوط به این هنرنمایی را از تلویزیون یا سایر رسانه‌های مجازی دیده‌اید. بازی حیرت انگیز نور و رنگ که می‌تواند اندک فاصله میان حقیقت و واقعیت را در هم‌ ‌شکند و دروازه تخیل آدمی را بگشاید. 

در واقع «ویدئو مپینگ» یا «پروجکشن مپینگ» ترکیبی از نور و تصویر همراه با موسیقی است؛ که به واسطه آن می‌توان احجام و سطوح نا‌متعارف هم‌چون سازه‌های صنعتی، یا نمای ساختمان‌ها و حتی پیکر افراد را به سطوح نمایش ویدئویی تبدیل کرد و با ارائه تصاویر و طرح‌های سه بعدی، همراه با موسیقی مناسب، نمایش متفاوتی از ایجاد عمق و توهمات نوری-حرکتی را به اجرا درآورد. 

چند سالی است که در ایران نیز اجرا «ویدئو مپینگ» رواج یافته است؛ امسال هم به مناسبت عید غدیر خم و گرامی‌داشت هفته دفاع مقدس، سازمان زیباسازی شهر تهران در قالب برنامه «جاودانه‌ها» با دعوت از ارکستر سمفونیک تهران به رهبری مجید انتظامی و  با صدای سالار عقیلی، قطعاتی از موسیقی فیلم‌های آژانس شیشه‌ای، از کرخه تا راین و همچنین سمفونی کارون را به اجرا درآورد. در این میان اجرای ویدیو مپینگ بر روی عمارت قزاقخانه نیز از جمله اتفاقات جالب توجه این برنامه بود. زیرا از آن جا که موسیقی نقش به‌سزایی در میزان اثر گذاری این تکنیک ایفا می‌کند، ادغام یک برنامه موسیقایی زنده همراه با اجرای یک ویوئو مپینگ مرتبط با انقلاب اسلامی، نقش موثری در جذب مخاطبان و به ویژه نسل جوان ایران امروز دارد.

جایگاه فرم در معماری کجاست؟ آیا فرم، تابع بی چون و چرای عملکرد است، یا اینکه باید بتواند به نیازهای والای انسانی چون زیبایی شناسی، به شکل مناسبی پاسخ دهد. درک چنین مهمی در طراحی فضایی که راوی بخشی از زندگی ما انسان هاست، نقش مهمی ایفا می کند. زمانی که به نیت خرید کالایی از کنار مغازه های متعددی عبور می کنی، نه تنها چهره ی عبوس و تکراری نمای آن ها، برایت لذت بخش نیست، بلکه با تمام توان سعی می کنی هر طور که شده کالای مدنظر خود را بیابی و آن فضا را ترک کنی. به راستی چه باید کرد؟ چه کنیم که نمای مغازه ها در شهر، دارای فرمی متناسب و جذاب باشند؟!
سال گذشته، مالک مغازه پرده فروشی در قلب تجاری شهر قزوین، تصمیم می گیرد که فروشگاه قدیمی خود را بازسازی کند . او ضمن اینکه می خواهد مشتری بیشتری را به مغازه اش جذب کند ، برای چگونگی جذب او هم ارزش قائل است. برای این منظور محمد حسن کاراگاه، به عنوان کارفرمای این پروژه، از طراحی به نام امیراحمد رضایی، برای انجام این کار دعوت به عمل می آورد تا بازسازی فروشگاه به شکل اصولی صورت پذیرد. مهمترین چالش در انجام این پروژه، طراحی فرمی بود که ضمن برآورده ساختن نیازهای عملکردی کارفرما، به لحاظ قرارگیری پارچه ها و چیدمان، بتواند نمایی شاخص، کم نظیر و جذاب را ایجاد نماید. ایده ی طرح، بر مبنای بازنمایی پرده، به عنوان نشانه ای از محتوای اصلی، شکل گرفت. ایده ای که هم به نیاز عملکردی فروشگاه و هم نیاز فرمی آن به شکل مناسبی پاسخ گفت. فرم بی تکلفی که ضمن پایبندی بر اصول زیبایی شناسانه، از کیفیت اجرایی خوبی هم برخوردار بود. مغازه ای که در حال حاضر سعی می کند با چهره ای جدید درمیان انبوه نماهای خسته کننده، معنای جدیدی را از زندگی، به مردم شهر قزوین هدیه کند.

تصوری که احتمالا اغلب ما از یک کارخانه داریم، سوله ای است در محیطی آلوده، با چهره ای افسرده و غمگین. اما این تصورِ صحیحی نیست. چراکه کارخانه ها، چه کوچک و چه بزرگ، در واقع، مجموعه های زنده و پویایی هستند که فعالیت آن ها اغلب در طول شبانه روز جریان دارد. کارکنان آن ها عضو خانواده ی آن صنعت بوده و به خوب و بد خانه دوم خود، دل بسته و حساسند. 

بر همین اساس حدود ده سال پیش، مدیران کارخانه پایکار بنیان شهر پرند، تصمیم گرفتند مسئولیت طراحی این سایت را به تیم طراحی آراد(بهرام کلانتری و کوروش دباغ) بسپارند. شاید در کنار چالش بزرگِ تغییر سیستم ساختمانی از شکل سنتی آن به شکل صنعتی، قرارگیری نمای اصلی مجموعه رو به رشته کوه های البرز را بتوان چاشنی مناسبی برای تلطیف روح حاکم بر فضای داخلی کارخانه دانست. قابی که منظر پیش روی خود را درون پیکسل هایی پر و خالی تعریف کرده و ضمن ایجاد جداره ای نورگذر در فضای اداری و خدماتی مجموعه، چشم انداز نویی را بر این فضا حاکم می کند. اگرچه حجم کلی ساختمان متشکل است از مدولی پیوسته که در راستای طول امتداد یافته، اما در دید انسانی از بیرون مجموعه، تنها یک وجه اصلی آن که در بخش ورودی واقع شده، رخ می نمایاند. این همان جداره ای است که از داخل مجموعه هم چشم نواز بوده و به نوبه ی خود، یکی از مهم ترین عوامل ایجاد بافت حجمی همگن و فضایی پیوسته در بیرون و درون ساختمان محسوب می شود و در نهایت می توان گفت که انتخاب این پروژه، به عنوان اثر برتر جایزه معمار سال ۱۳۸۶ ، بی تاثیر از این عامل نبوده است.

 اگرچه یکی از وظایف مدیران شهری ایجاد ضوابط برای طراحی نما در بافت های تاریخی است، اما وجود چنین ضوابطی و پایبندی به آن ها در بافت های تاریخی ما مشاهده نمی شود. در شرایط فعلی که ضوابطی الزام آور برای طراحان وجود ندارد، شاید بتوان گفت تنها تعهدات اخلاقی آن ها می تواند ملاحظاتی را برای طراحی در بافت تاریخی ایجاد کند. خانۀ بیدآباد جزء معدود خانه هایی است که چنین ضوابطی را قائل بوده و رفتاری متفاوت با سایر ساختمان های امروزی از خود نشان داده است و با رعایت سادگی در طرح، دقت در انتخاب مصالح، طرز جانمایی بازشوها و رعایت ابعاد آن ها، به خوبی توانسته  با بافت خود همخوانی پیدا کند. 

معماران این بنا، احسان حسینی و الهام گرامی زاده، توانستند با این طرح جایزۀ رتبۀ دوم مسکونی جایزۀ معمار را از آن خود کنند. آن ها ایدۀ دیگری نیز به کار گرفته اند که نباید از آن چشم پوشی کرد، با ایجاد اغراق د انتخاب رنگ آجری برای مشخص کردن مکان راه پله و قرار دادن آن در زمینه ای متضاد، جلوه خاصی به بنا در بافت داده اند. این ساختمان ضمن اینکه در مواجهه با بافت، رفتار هماهنگی داشته، اما جلوه ای متفاوت نیز دارد که حاکی از تفاوت آن با بناهای پیرامونی است. این تضاد همچنان که به مخاطب نو بودن و اختلاف زمانۀ بنا با بافت را نشان می دهد، سبب درک هماهنگی به وجود آمده نیز خواهد شد. اگر این تضاد در بنا وجود نداشت و بنا کاملا با سبک و سیاق بناهای گذشته نماسازی می شد، چنین فهمی برای مخاطب به آسانی پیدید نمی آمد و به دنبال آن درک نحوۀ تعامل آن با بافت تاریخی هم مقدور نبود.  

 از طرف دیگر جانمایی های نامناسبی از بازشوها در نما دیده می شود که گویی این بازشوها به نما الصاق شده و تناسبی با ترکیب اجزای نما ندارند، اما جانمایی این بازشوها از آنجا که از کلیت طرح و ویژگی پلکان دوار آن تبعیت می کنند، قابل دفاع هستند؛ اگر چه می توانستند با رعایت ظرایفی دلچسب تر به نما متصل شوند.   

در میانه‌های خیابان سعادت آباد تهران، ساختمانی اداری وجود دارد که می‌توان گفت اصلی‌ترین عامل در شکل‌گیری آن توجه طراحان به مولفه‌ایست که این روزها درحال فراموشی است؛ "دید و اشراف بصری". این بنا با نمای یک‌دست چوبی و با جزئیات پرداخت شده، نمایی متغیر دارد. این ساختمان در فواصل دور به سبب گرافیک نما و مصالح خود، و در فواصل نزدیک نیز به سبب پرداختن به جزییات، اتصالات و مصالح،شگفتی‌هایی برای عابرین و بینندگان دربر دارد. شیوه‌ی طراحی نما به گونه‌ایست که کاربران می‌توانند با تنظیم نوارهای عمودی نما، میزان ورود نور طبیعی را کنترل کنند. نکته‎ی مهم دیگر آن‎که میزان دید از خارج به داخل ساختمان نیز با تنظیم همین نوارهای عمودی نما قابل تنظیم است. این امر پاسخ به نیاز حتمی انسان‎ها مبنی بر تامین محرمیت (در هر درجه و میزانی) است. ساختمان‌های مجاور این بنا، ساختمان‌هایی متداول‌تر هستند با نماهای معمول سنگ و فلز. استفاده از چوب برای نماپردازی این بنا و نیز ارتفاع بیشتر آن نسبت به ساختمان‌های مجاور نقش موثری در برجسته‌سازی آن دارند. درهرصورت طراحان این ساختمان (گروه معماری LP2) با توجه به یکی از عناصر اصلی آرامش انسانی توانسته‌اند فضایی پاسخگو و بالنسبه کارآمد خلق کنند.