نشریه خط

دهمین سوگوارۀ هنر عاشورایی، امسال نیز در ایام محرم و صفر به همت حوزۀ هنری انقلاب اسلامی در سه بخش اصلی برگزار گردید؛ که در این میان آثار برگزیدۀ تمامی بخش‌ها طی نمایشگاهی از ۱۱ آبان، به مدت یک ماه در معرض دید علاقمندان قرار گرفته‌اند.

در بخش نقاشی این دوره از سوگوارۀ هنر عاشورایی، از مجموع آثار ارسالی به دبیرخانه، ۱۱ اثر به نمایشگاه راه یافتند؛ که از این میان هیأت داوران متشکل از آقایان ابوالفضل همتی آهویی، اکبر نیکان‌پور و سرکار خانم فاطمه رادپور، ۳ اثر نقاشی از احسان سلگی، مهدی پرستار شهری و طهمورث آشناگر را به ترتیب به عنوان سه برگزیده نخست معرفی کردند و همچنین از زهرا رحمانی، معین معمار کاشانی و علی چهارمحالی تقدیر به عمل آوردند.

نکتۀ جالب توجه در آثار برگزیدۀ بخش نقاشی، تنوع تکنیک و نوع نگاه هنرمندان در به تصویر کشیدن حماسه عاشورا است. در واقع هر یک از هنرمند با توجه به توانایی و درک ذهنی خویش با موضوع عاشورا ارتباط برقرار ساخته‌ و آن را به نوعی در اثرش متجلی‌ نموده. در این میان هنرمندان با تیزبینی، از حرکت به سمت نمادها و نشانه‌های پر تکرار پرهیز کرده و در عوض با تکیه بر مطالعه و بینش خود، مسیری خلاقانه را آغاز نموده‌اند. از همین رو می توان در کنار تابلو «عاشورا» اثر احسان سلگی که به نوعی یادآور نقاشی‌های بدوی غارنشینان است، اثر مهدی پرستار شهری به نام «حماسه عاشورا» را دید، که با تکیه بر بار معنایی رنگ‌ها، بیانی معاصر و تا حدی انتزاعی را از این واقعه به تصویر کشیده است. در همین راستا طهمورث آشناگر نیز با تابلو «بیا به بالینم حسین جان» با نگاهی کلاسیک مفهوم امروز شهید و شهادت را با واقعۀ کربلا گره زده است. از این رو می توان چنین گفت که در این دوره جمع خلاقیت، تکنیک و توان برقرای ارتباط با موضوع و مخاطب از جملۀ ملاک‌های داوران در گزینش آثار بوده به طوری که تنوع آثار برگزیده خود شاهد این مدعا هستند.

بازخوانی سنت نقاشی ایرانی در دوران معاصر و تلفیق زبان سنتی و مدرن، مهم ترین ویژگی نقاشی‌های آذر امیدی است. امیدی (فارغ التحصیل ارشد نقاشی دانشگاه هنر و مدرس دانشگاه) هنرمند جوانی است که در ادامۀ جریان رجوع به سنت های نقاشی ایرانی و بهره گیری از آن در نقاشی معاصر ایران، که به ویژه پس از پیروزی انقلاب، پررنگ تر شد، آثاری خلق کرده است.
برداشتی آزاد از مولفه های شاخص نقاشی ایرانی، نظیر فضای همزمان، عدم وجود پرسپکتیو، هم نشینی رنگ های سرد و گرم در کنار خاکستری های رنگین، دورگیری فرم ها و همچنین بهره گیری از سطوح رنگین تخت، تمهیداتی است که نقاش با ادغام آن در فضاهای بصری مدرن، توانسته آثاری معاصر و بومی خلق کند.
آثار این مجموعه که شاید بتوان نام انتزاع را برای آن انتخاب کرد، به جهت فضاهای مثبت و منفی، برش ها و ترکیب کلی، بیشتر آثاری مدرن و به واسطه ی ویژگی‌هایی که پیشتر گفته شد، آثاری سنتی و بومی اند. وجه تزیینی این آثار و همچنین نمادگرایی که بیشتر در قالب فرم سرو نمود یافته نیز از دیگر ویژگی¬های آثار آذر امیدی است.

"مقتل" بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ شیعه است. مقاتل، متونی مکتوبند که از زوایای گوناگون به شرح بزرگترین حماسۀ سرخ تاریخ نشسته اند. بیان جزء به جزء و عینی وقایع و روابطی که عموما توسط روضه خوانان برای مردم شرح می شوند و طبعا به تصویرسازی ذهنی مخاطبین از آن حماسه می انجامند. این تصویرسازی ها گاه به حکم توانایی مخاطبِ هنرمندی، به جامۀ هنر در می آید و بسته به ظرف روح هنرمند و زاویه نگاه او می تواند به آثاری کاملا عینی و ملموس و بیانگر واقع، و بسیار نزدیک به متن مقاتل بدل شود و یا به آثاری قدری عمیق تر و نزدیک تر به روح حقیقی واقعه و از این رو آمیخته تر به حجاب خیال و اشاره وار و کنایه آمیزتر.
آثار دستۀ نخست را شاید بتوان "مقتل های تصویری" نامید و یا "مقتل نگاری های نقاشانه" و "حسن روح الامین" نقاش جوانیست که آثارش در این دسته می گنجند. آثارش روایاتی عینی اند از مقاتل؛ روایاتی که اگرچه جسارت و صراحتشان در نزدیک شدن به وقایع، لرزه بر اندام انسان می اندازد و تحمل را دشوار می کند، اما درعین حال هوشمندی هنرمند به عنوان مثال درعدم چهره پردازی، اشاره به حفظ حریم و فاصله ای دارد که قدری، بار را سبک می کند.
در مجموع شاید بتوان گفت آثارعینی و ملموس "روح الامین" در میان انبوه آثار تصویریِ تغزلی و نمادین با محوریت حماسه کربلا، حُکم مقاتل را دارند در کنار اشعار عاشورایی؛ مواجهه ای مستقیم با واقعیت، که شاید نتوان ضرورتشان را انکار کرد.