نشریه خط

«همایش ملی هنر ایران در دوره قاجار» به همت پژوهشکده هنرهای سنتی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، در دو بخش پژوهشی و هنری، در محورهای نقاشی و مجسمه‌سازی؛ کتابت و کتاب‌آرایی؛ نمایش‌های سنتی و آیینی؛ موسیقی کلاسیک (درباری) و مردمی؛ معماری و شهرسازی؛ هنرهای صناعی؛ سینما، فیلم و عکاسی؛ مبانی حکمی-نظری و سایر حوزه‌های مرتبط برگزار می‌گردد.

علاقه‌مندان جهت ارسال مقالات خود از ۱۵ اسفند تا ابتدای خرداد ماه سال ۱۳۹۷ فرصت دارند تا پس از ثبت نام در وب سایت همایش چکیدۀ مقالات خود را ارسال نمایند. هم‌چنین هنرمندان نیز از ابتدای تیرماه سال ۱۳۹۷ تا ابتدای شهریورماه فرصت دارند تا تصاویر آثار هنری خود را به دبیرخانۀ همایش ارسال نمایند. گفتنی است علاقه‌مندان جهت شرکت در این همایش می‌توانند اطلاعات تکمیلی را از وب سایت رسمی همایش به آدرس www.qajarart.richt.ir دریافت نمایند.

نزدیک یک دهه است که واحدهای بوم‌گردی در کشورمان تشکیل شده‌اند؛ در این میان مناطق نمونه گردشگری و روستاهایی با جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و رفاهی، به عنوان گزینه‌هایی مناسب جهت راه اندازی اقامتگاه‌های بوم‌گردی بیش از پیش مورد توجه قرارگرفته‌اند. این اقامتگاه‌ها به عنوان مکانی برای بازدید و اسکان مسافرین و گردشگران، تفاوت زیادی با هتل‌ها دارند، چرا که دارای ویژگی‌های خاص بومی هستند. 

زندگی در خانه‌های قدیمی بازسازی شده، به عنوان اصلی‌ترین مکان برای یک اقامتگاه بوم‌گردی، این فرصت را برای میهمانان فراهم می‌آورد تا با آداب و رسوم منطقه، غذاهای محلی و شیوۀ زندگی خاص مردمان آن محل آشنا گردند. به طوری‌که متفاوت بودن فضا برای گردشگران داخلی و خارجی جذابیت‌هایی را در بردارد و همین امر سبب رشد قابل توجه صنعت بوم گردی کشورمان در سال های اخیر شده است.

از این رو به تازگی یکی از این اقامتگاه‌های بوم‌گردی در روستای تاریخی رادکان، از توابع شهرستان چناران، واقع در 45 کیلومتری شهر مشهد، در خانه‌ای با قدمت بیش از صد سال، در نزدیکی برج نجومی رادکان شروع به فعالیت نموده است. این مجموعه دارای دو حیات اندرونی و بیرونی است؛ در حیات اندرونی اصطبل، کبوترخانه و یک حوض کوچک قرار دارد و در حیات بیرونی اتاق‌های شاه‌نشین، اتاق‌های تابستانه، چایخانه، شربت‌خانه و حوض بزرگ آب قرار گرفته‌ است. در طراحی داخلی و خارجی این اقامتگاه نیز تلاش شده تا در کنار رنگ‌های زیبا و تزیینات اصیل، از مصالح بومی هماهنگ با محیط طبیعی و فرهنگی منطقه استفاده گردد، تا ضمن تامین رفاه گردشگران، فرصتی هم برای آشنایی و درک بهتر محیط فراهم آید.

«اقامتگاه بوم‌گردی ارگ رادکان» در زمینی به مساحت ۱۲۰۰ متر مربع و زیر بنای ۵۰۰ متر، با داشتن ۱۲ اتاق، بزرگ‌ترین اقامتگاه بوم‌گردی ایران است و از لحاظ درجه بندی نیز دارای کیفیت ممتاز می‌باشد. گفتنی است عملیات مرمت و آماده‌سازی این اقامتگاه از بهمن ماه سال ۹۴ آغاز و در بیست و هشتم مرداد ماه ۱۳۹۵ با حضور معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور افتتاح گردید و اکنون میزبان انبوه گردشگران و علاقه‌مندان به حوزه اکوتوریسم و بوم‌گردی است.

از سال ۱۳۸۷ پرونده شهر تاریخی یزد در فهرست میراث موقت جهانی قرار گرفت.اما وجود مشکلات و ایرادهایی که از جانب یونسکو بیان شده بود، روند اجرایی آن را به تعویق انداخت. در پروتکل یونسکو حفظ حریم منظر برای ثبت جهانی یک شهر، به عنوان یک عامل حیاتی و غیرقابل اغماض به شمار می آید، به گونه ای که خط آسمان شهری با ساخت هیچ بنای بلندمرتبه ای نباید مخدوش شود و از همه جای شهر گستردگی و وسعت آسمان قابل رؤیت باشد. از اجرای طرح ساخت یک کتابخانه عمومی و بیمارستان بلند مرتبه و درنتیجه عدم حفظ حریم منظر درمحدوده بافت تاریخی به عنوان مهم ترین مشکل و همچنین نبود امکانات رفاهی و امنیتی کافی در این محدوده، می توان به عنوان عمده موانع پیش روی پرونده ثبت جهانی یزد، نام برد. اما خوشبختانه با اقدام به موقع دوستداران میراث فرهنگی سراسر کشور و در نتیجه رفع این موانع، سرانجام در بازدید ارزیابان یونسکو از محدوده بافت تاریخی، با تایید شرایط این بافت، شهر یزد به عنوان یکی از نخستین شهرهای خشتی جهان، در تیرماه ۱۳۹۶ به ثبت جهانی رسید.وجود آثار تاریخی فراوان از قرن های اولیه اسلام تا دوران قاجار و سپس پهلوی، همچنین جریان زندگی و پویایی در این بافت تاریخی که از لحاظ وسعت و گستردگی در ایران و جهان بی همتاست، از جمله دلایل و وجوه تمایزی بوده که زمینه ساز ثبت جهانی یزد شده است.

خبر ثبت جهانی یزد موجبات خوشحالی و رضایتمندی ساکنان و مردم مهمان دوست یزد و تمامی افرادی که در طول این ۹ سال تلاشهای فراوانی در راستای مرتفع کردن مشکلات این پرونده کرده بودند را فراهم آورد.اما نکته قابل تأمل اینجاست که این اولین گام برای جهانی شدن فرهنگ و اصالت مردمان ایران زمین و آغاز راهی دشوار و پرمسؤلیت برای حفظ این دستاورد مهم به شمار می رود.چرا که به گفته مسؤلان میراث فرهنگی یزد باید با تدوین پلان مدیریت جهانی یزد و راهکارهایی برای مقابله با تهدیدات پیش روی بافت تاریخی، ایجاد دسترسی های مختلف در این محدوده و دیگر اقدامات ایمنی و خدماتی در راستای حراست از این افتخاری که نصیب مردمان یزد و کشور ایران شده است، گام برداشت تا همانند همیشه یزد به عنوان، یکی از مقاصد گردشگران و در کانون توجه ملل مختلف باشد.

در قرن نوزدهم با اختراع دوربین عکاسی، دوربین با محققان رشته‌های مختلف از جمله انسان‌شناسی همراه شد و به عنوان ابزار کمکی  به ثبت مشاهدات محقق پرداخت و این گونه است که بخش عظیمی از آگاهی ما نسبت به جهان از طریق عکس‌های سندگونه بدست می‌آید. امروزه عکاسان زیادی با آگاهی به کارکردهای عکاسی با نگاهی بعضاً عمیق‌تر و موشکافانه‌تر به کشف سرزمین‌ها و فرهنگ‌های کمتر شناخته شده می‌روند. از این حیث بخش عمده‌ای از کار قوم‌نگار یا مردم شناس ثبت دقیق فعالیت‌های روزمره زندگی مردم مورد مطالعه است تا از رهیافت آن هنجارها و ارزش‌ها و قواعد گوناگون حاکم بر رفتار آن مردم را یا بهتر بگوییم فرهنگ آن مردم را بشناسد. آلن سکولا» در مقاله «بایگانی وتن» نشان می‌دهد که چگونه عکاسی به همراه علوم مدرنی از جمله انسان‌شناسی تن مادی و هویت اجتماعی انسان مدرن را به نظم و قالب درمی‌آورد و چگونه مفهوم «خود» و «دیگری» از چشم انداز انسان اروپایی بورژوا، سفید پوست و مذکر تعین دیداری پیدا می‌کند.
« حسن غفاری» از جمله عکاسان با تجربه  و دارای تحصیلات دانشگاهی است که به واسطه عکس های مردم نگارانه اش از مردم عشایر شناخته شده است.این‌گونه عکس‌ها اغلب بواسطه تفاوت فرهنگی میان سوژه و عکاس از این فاصله مبرا نیستند و این عدم هماهنگی و نوعی نگاه از بالا به پایین در عکس‌ها مشهود است هرچند که عکاس تلاش کرده باشد تا به سوژهایش نزدیک شده باشد..
اما حسن غفاری در عکس‌هایش با سوژه انسانی رو در رو است و فضای عکس‌هایش  بسیار خودمانی و بی‌تکلف است گویی دوربینی در میان کار نیست و مخاطب با سوژه‌های درون عکس‌ها ارتباط می‌گیرد. این‌که حسن غفاری در چنین فضا وفرهنگی بزرگ شده است در ارتباط گرفتن با سوژه‌ها بی‌تاثیر نیست و این حس صمیمیت عکاس با سوژه‌های انسانی در عکس‌ها بروز یافته و براحتی قابل درک است. عکس‌های حسن غفاری حاصل شناخت عمیق عکاس از زندگی آداب و رسوم و عقاید آن مردم است و این شناخت با حضور و مشاهده چندساله یک محقق مردم‌شناس و یا عکاس بیگانه با چنین فرهنگی بدست نمی‌آید.
  غفاری از روزمره‌ترین کارهای عشایر مانند پخت غذا، نگهداری فرزند، پیرایش و اصلاح سر و صورت گرفته تا هنرهای دستی، مراسم ها و جشن‌های عروسی و... عکس گرفته است. او حتی از مشارکت و حضور سیاسی عشایر در انتخابات اخیر نیز عکاسی کرده و تنها به آداب و رسوم آن‌ها بسنده نکرده است. در عکسی که از یک ماشین عروس گرفته شده و با پرچم کشورمان تزیین شده است اوج وطن‌خواهی و ارتباط تنگاتنگ و حساسیت عشایر به مسائل کلان کشور دیده می‌شود. شرح و توصیف چنین عکس‌هایی مستلزم نگارش کتاب است و در این مقال نمی‌گنجد.

اهمیت بازسازی و مرمت بناهای تاریخی در حدی است که اگر نادیده گرفته شوند ممکن است بخشی از هویت تاریخی و چه بسا انسانی کشور آسیب ببیند.همانطور که متاسفانه در برخی بناها در اثر اهمال و شاید بی‌توجهی، همین اتفاق رخ داده است.

مجموعه سعدالسلطنه قزوین که ماهیتی درون گرا دارد، بزرگترین کاروانسرای سرپوشیده جهان و مرکز تجاری درون شهری ایران است و درعهد قاجار (ناصرالدین شاه)، ساخته شده است. این بنا شامل ۶ حیاط به نامهای سعدیه، سعدالسلطنه، نگارالسلطنه، قهرمانی، بهشتی و راسته وزیر است و ارزشمندترین قسمت آن، چهارسوقی است که بر فراز آن گنبد بزرگ کاشیکاری شده ای قرار دارد.این مجموعه با حداقل مصالح یعنی آجر و کاشی، بسیار غنی و درخور توجه است و عملیات مرمت آن در سال ۸۶ آغاز گردیده.این مرمت از نوع جامع بوده و مرمت کالبدی آن شامل مرمت استحکامی، فضاهای معماری، تزیینات وابسته به معماری، سیستم های ساختمانی و همچنین ساماندهی عملکردها می‌باشد.پس از اتمام مرمت بیرونی این مجموعه تاریخی، سازمان میراث فرهنگی قزوین، خواستار اجرای طراحی داخلی یکی از سراها و تبدیل آن به پژوهشکده هنر و موسیقی ایران شد که اینکار حال و هوایی هنری  در ابن کاروانسرای قدیمی ایجاد کرد.

در مجموع، مرمت اصولی این بنای تاریخی باعث شد تا کاروانسرایی متروک اما با ارزش از لحاظ تاریخی، احیا و تبدیل به ساختمانی پویا و فعال شده و همچنین کاربری سنتی و غیراستفاده آن در دنیای امروز، به کاربری های قابل استفاده ای همچون رستوران، تولیدی و فروشگاه لباس و ...و همچنین پژوهشکده هنر و موسیقی در سرای نگارالسلطنه تبدیل گردد.همچنبن میتوان گفت مرمت این کاروانسرا، به دلیل احیای رونق و فعالیت گذشته بنا، البته متناسب با نیازهای انسان امروزی و از آن مهمتر با حفظ ارزشهای معماری سنتی آن ، از نمونه‌های موفقی است که میراث فرهنگی آنها  را به انجام رسانیده است.

با وجود خانه‌های تاریخی فراوان در کشور ما و مشکلاتی که در نگه‌داری از آنان وجود دارد، به نظر می‌رسد تغییر کاربری این خانه‌ها راه‌کاری مناسب برای حفظ آن‌ها و جبران هزینه‌های مرمت‌شان باشد. بازسازی سرای عامری‌ها جزء اولین پروژه‌های مرمت خانه‌های سنتی است که به خاطر ماهیت عمل‌کردی‌شان غالباً به هتل تغییر کاربری می‌دهند. نگاه به هتل به‌عنوان یک جاذبه‌ی معماریِ بومی برای اقامت‌کنندگان جذب بیشتر گردشگر را در پی دارد. این خانه با هشت حیاط و سیصد فضا یکی از بزرگترین خانه‌های تاریخی کاشان است. داشتن هتلی با معماری پایدار و دوست‌دار محیط‌‌زیست از اهداف مهم مرمت‌کنندگان بوده است. در روند اجرا، سعی گروه بر این بوده که نیازمندی‌های ساخت و لوازم و تجهیزات به صورت محلی تهیه شود و از محصولات خارجی استفاده نشود. از همین رو ساخت عناصری مثل پنجره‌ها، تخت‌ها و پارچه‌ها را به استادکاران کاشانی سپردند. تعهد گروه بازسازی به ارگونومی و الگوهای سنتی، باعث شد که هماهنگی آن‌ها با استاندارهای بین‌المللیِ هتل‌های پنج ستاره تبدیل به چالشی برای طراحی داخلی هتل شود. تمام لوازم مورد استفاده در هتل مانند چراغ‌های رومیزی و جعبه‌ی تلویزیون با توجه به کاربرد آن‌ها و فرم‌ و جزئیات سنتی طراحی شده‌اند. در طراحی داخلی هتل تزئینات پرجزئیات سرای عامری‌ها که بیشتر در سقف و قسمت‌های فوقانی دیوارها قرار داشتند مرمت شده‌اند ولی در طراحی مبلمان آن تلاش بر ساده‌گرایی و پرهیز از جزئیات بوده است.  

بازار تبریز که قدمت آن به دوره سلجوقی باز می گردد، یکی از بزرگ ترین و مهم ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قاره آسیاست. از سال ۱۳۷۸ به دنبال توجه ویژه دولت به حفظ و احیای آثار تاریخی کشور، از تخریب گسترده در این بنا جلوگیری شد، و اقدامات لازم برای مرمت آن صورت گرفت.
 طرح مرمتی و بازسازی این بازار که با سرپرستی علی اکبر تقی زاده انجام شد، در سال ۲۰۱۳ ، موفق به دریافت جایزه آقاخان، یکی از معتبرترین جوایز معماری جهان، شده است. بنا به گفته مهندس تقی زاده، رئیس سازمان میراث فرهنگی وقت آذربایجان شرقی، این جایزه جهانی تنها به دلیل مرمت این اثر تاریخی نبوده، بلکه بیشتر به دلیل مشارکت جدی و فعال بازاریان در پویایی و مرمت و بازسازی آن بوده است. بازاریان تبریز در طول ۱۰ سال، علاوه بر همکاری کامل با سازمان میراث فرهنگی، ۷۰ درصد هزینه های عملیات بازسازی را خود تأمین کرده و این سازمان، تنها ۳۰ درصد بار مالی مرمت را به دوش کشیده است؛ به نوعی این افتخار را مدیون بازاریان تبریز هستیم. این عامل سبب شد که نوآوری در اداره بازار تبریز، به الگوی بازارهای تاریخی کشور تبدیل شود. این در حالی است که در برخی از شهرهای کشور، دولت حتی حاضر است تمامی هزینه های مرمت بازارهای تاریخی را برعهده بگیرد، اما بازاریان، رغبت چندانی برای این کار از خود نشان نمی دهند.