نشریه خط

همه ی ما حداقل یک بار در دوران کودکی یا بزرگسالی آثار زنده یاد غلامعلی مکتبی را در کتاب های داستانی کودکان دیده ایم. آثاری بسیار ساده، متشکل از فرم های هندسی، فضاهای بدون پرسپکتیو و رنگ های تخت و بدون سایه پردازی. همین خصوصیات باعث شده است که این تصاویر برای کودکان به شدت قابل فهم و دوست داشتنی باشند. او شناخت کاملی نسبت به طرز نگاه کودکان داشته و توانسته داستان ها را به زبان تصویری برای کودکان ترجمه کند. برای مثال در کتابِ خاله ی عروسکِ من، همه چیز به صورت ساده شده، با اشکال هندسی و در ابعاد بزرگ و نا متعارف نشان داده شده است و همین مساله کودک را جذب داستان می کند. یک تصویرگرِ کودک هرگز نباید فراموش کند که طرز نگاه یک کودک به زندگی مانند بزرگسالان نیست که زنده یاد مکتبی با اینکه سال ها با کودکی اش فاصله داشت، اما این نکته را به خوبی در آثارش رعایت می کرد. تصویرگری کتاب هایی مانند "حسنی تو شهر قصه"، "حسنی نگو یه دسته گل"، "آقا باهوش"، "پسته ی دهان بسته"، "خاله ی عروسک من"، "ابلق" و... از جمله آثار اوست.

هما دلورای، متولد ۱۳۵۹ در شهر کرج، دارای مدرک کارشناسی ارتباطات تصویری از دانشکدۀ هنرهای زیبا دانشگاه تهران و از جمله طراحان نسل پنجم گرافیک ایران است. وی از سال ۱۳۸۴ تاکنون در تعداد بسیاری از نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های داخلی و خارجی شرکت داشته و جوایزی را نیز کسب نموده است؛ که از آن میان می‌توان به کسب مقام اول در بخش طراحی جشنوارۀ دانشجویی هنرهای تجسمی در کرمانشاه (۱۳۷۸)، مقام ممتاز بخش تایپوگرافی جشنواره تجسمی مقاومت در تهران (۱۳۸۵)، جایزۀ ویژۀ منتخب طراحان مستقل ایران در سومین نمایشگاه سالانۀ تایپوگرافی اسماء الحسنی در تهران (۱۳۸۶) و بسیاری دیگر اشاره کرد.  

دلورای اگر چه بیشتر در حوزه‌های طراحی حروف و طراحی پوستر فعالیت دارد، اما امسال با اثری متفاوت در گالری پروژه‌های آران حضور یافت. «هفت‌پیکر» عنوان تازه‌ترین نمایشگاه هما دلاوری است، که در آن چیدمان هنری اعداد بستری را برای  بیان حرف‌های هنرمند فراهم آورده است. این نمایشگاه هم‌چنان که از نامش پیدا است، با سنت‌ها، عقاید و رسوم ایرانی‌ گره خورده، به‌طوری‌که حتی عدد هفت نیز در وجه نمادین خود مطرح شده و تأکیدی مضاعف بر نقش اعداد دارد. 

دلورای هفت پیکر را بر پایه باورهای عامی، اعتقادات سنتی و آموزه‌های مذهبی و آیینی شکل داده و در این راه مطالعاتی نیز در حوزۀ علوم غریبه داشته است؛ چرا که اعداد و حروف نقش‌گسترده‌ای در شکل‌گیری این علم دارند و از این‌رو بستر مناسبی را برای پرداخت او محسو می‌شوند. از آن‌جا که در علوم غریبه، اذکار، ادعیه و تکرار اهمیت زیادی دارد و با تکثیر یک کلمه و عدد، به قدرت و کارآیی آن افزوده می‌شود، بر این اساس اعداد خاصی معنی پیدا می‌کنند. در این میان دلورای اعدادی را که دارای بیشترین کاربرد در باورها و اسطوره‌های ایرانی بودند، انتخاب نموده و با توجه به تقدس و تمامیت عدد هفت در فرهنگ عامه، ۷ عدد را از میان آنها برگزیده است. در واقع دلورای ۷ پیکر را در هیبت ۷ عَلَم ساخته که هرکدام راوی حکایتی از فرهنگ بومی و سنت‌های مذهبی گذشته‌گانمان می‌باشد. 

گفتنی است بخشی از این نمایشگاه نیز به کتاب «کلثوم ننه» اختصاص داشت. این کتاب در واقع برداشت هنرمند از کتاب معروفی به همین نام می‌باشد که سیصد سال پیش به قلم روحانی مترقی آقا جمال خوانساری، در تقابل با خرافات و بدآموزی برخی از روحانیون نوشته شده بود. دلورای این کتاب را در سال ۱۳۹۱ طراحی کرده و از میان ۱۶ باب آن که از زبان  ۵ زن مُسن روایت می‌شود، ۷ باب را انتخاب نموده، که از جملۀ آنها باب چهارم در بیان حمام رفتن، باب پنجم در بیان معاشرت زنان با شوهران و باب ششم در بیان اقسام محرم و نامحرم است. 

هما دلورای در ساخت پروژه «هفت پیکر» از مجموعه‌ای از هنرهای ایرانی-اسلامی هم‌چون خوشنویسی، کتاب‌سازی و کتاب‌آرایی، پرده‌نویسی، گلدوزی و رودوزی‌های سنتی ایرانی هم‌چون چهل‌تکه‌دوزی و آجیده دوزی استفاده نموده و هم‌چنین از  قاب‌ها، فرم‌ها و عناصر تزئینی به کار رفته در هنرهای طلسمی و سایر سنت‌های تصویری ایرانی - اسلامی نیز بهره گرفته است. در حقیقت دلورای با به ‌کارگیری پیشینۀ غنی فرهنگ و هنر ایرانی و ارائۀ آن در قالبی جدید، این میراث گران‌بها را از شکل موزه‌ای خود خارج کرده و با رویکردی معاصر، نگاه جدیدی را به مخاطبان خویش عرضه داشته، که هم در امتداد تاریخ و هم در تماس با جهان امروز می‌باشد.

دگرگون کردن فرم واقعی موجودات و اشیاء و فضاها در آثار هنرمندان تصویرساز، گاه باعث رشد و پیشرفت آثار آن ها می شود و گاه باعث افت کیفیت کار. برای آنکه این دگرگون سازی موجب پیشرفت کار شود لازم است هنرمند شناخت کافی از طراحی فرم صحیح سوژه های مختلف را داشته باشد.
دگرگونی فرم ها در آثار رضا میرشجاعی با احساسات لطیف و کودکانه ی هنرمند در آمیخته و تصاویری دلنشین و جذاب پدید آورده است. موجودات و فضاها زیرکانه و با ظرافت طراحی شده اند و با وجود تغییر شکل شدیدی که در آن ها به وجود آمده، از واقعیت معنوی خود فاصله نگرفتند؛ انگار آن موجود می توانست به همین صورت نیز وجود داشته باشد. فیل، شتر، روباه و... که با سر و صورت و بدنی در ابعاد عجیب ترسیم شده اند اما هرکدام شخصیت دارند و در تصویر زندگی می کنند. 
رضا میرشجاعی هنرمند فعال در عرصه ی تصویرسازی است و تاکنون چند جلد کتاب از او منتشر شده است و با نشریات کودک نیز همکاری داشته است.

سازمان زیباسازی تهران در نوروز امسال با انتشار فراخوان تخم مرغ های نوروزی فضای شهر را متفاوت کرد. در این فراخوان هنرمندان بسیاری در دو بخش حرفه ای و دانشجویی شرکت کردند و طرح های بسیار متنوع و زیبایی را ارائه دادند. 
تخم مرغ های رنگی که مزین به آثار هنری بودند در معابر سراسر شهر تهران قرار داشتند و چهره ی شهر را تحت تاثیر قرار دادند. قدم زدن در خیابان ها و دیدن تخم مرغ هایی در ابعاد بزرگ هر عابری را به خود جلب می کند و می تواند عاملی باشد تا افراد جامعه با هنر های تصویری آشنا شوند و حتی کسانی که هیچ سررشته ای از نقاشی و تصویرسازی ندارند وادار به دیدن آثار شوند.
این گونه اقدامات خلاقانه که از طرف سازمان ها در زمینه های هنری انجام می شود باعث ایجاد انگیزه و خلاقیت در هنرمندان می شود و نیز هنرمندان گمنام موقعیتی برای نمایش آثارشان پیدا می کنند.

آذین والی Azin Valy  معمار و خالق برند نوظهور Cityzen by Azin (از ۲۰۱۲ تا کنون)، با بهره گیری از تصاویر ماهواره‌ای ناسا از شهر‌های مختلف جهان و چاپ آن‌ها به صورت دیجیتال بر روی پارچه هایی با کیفیت هم‌چون ابریشم، توانسته طرح‌های جدیدی را در قالب البسه، شال، کیف، دستمال‌گردن و سایر اقلام تزئینی وابسته، به دنیایی مُد معرفی نماید. 

این نگاه بومی و در عین حال جهانی، در آثار آذین والی او را به یکی از افراد مورد توجه در عرصه مد و لباس نیویورک بدل ساخته، به طوری‌که بسیاری از جامعۀ‌ مُد‌گرای آمریکا به سراغ نقشه هوایی شهر زادگاه‌شان رفته و از آن به عنوان معرفی وجهی از شخصیت خود استفاده کرده‌اند. از هنرمندان تا سیاستمداران و حتی ایرانیان ساکن ایالات متحده و برخی بازیگران ایرانی هم‌چون فاطمه معتمدآریا؛ گستره وسیع مخاطبان و طرفداران طرح‌های آذین والی را شکل می‌دهند. اما ایدۀ برند Cityzen by Azin بیشتر جامعۀ برند‌شناس و برندپوش را شامل می‌شود و برای مخاطبان عام نه به لحاظ مالی و نه به لحاظ زیبایی شناسی از جذابیت چندانی برخوردار نیست. چرا که این برند، طرح یا شاخصه‌ ظاهری خاصی ندارد و باید حتماً پیش‌زمینه‌ای جهت آشنایی با ایده اصلی آذین والی وجود داشته باشد. 

با این حال نوع نگاه آذین والی و جهانی شمولی آن در عین بومی گرایی‌اش، سبب شد تا انوشه انصاری (نخستین فضانور زن ایرانی) در مراسم اسکار ۲۰۱۷، شالی با نقشه هوایی مشهد (شهر زادگاهش) به تن نماید، تا تلویحاً اشاره‌ای به ایرانی بودنش و علت حضورش در آن مراسم باشد و بیان‌گر این نکته مهم که وقتی از فضا به زمین می‌نگریم هیچ مرزی به چشم نمی‌آید. این خود کنایه‌ای هنرمندانه به اقدامات اخیر ترامپ و قانون جدیدش در ارتباط با عدم اجازه ورود اتباع هفت کشور مسلمان از جمله ایران به آمریکا بود. 

اساس طراحی طبقه همکف در خانه های امروزی، به قرارگیری هرچه بیشتر ماشین ها در این فضا تنزل یافته که با توجه به بالا بودن هزینه و محدودیت هایی که در ساخت پارکینگ وجود دارد، این اتفاق تا حدودی قابل توجیه است. اما این مهم سبب شده حیاط و فضای سبز طبقه همکف ساختمان برخلاف گذشته، کمترین ارتباط و تأثیرپذیری را از یکدیگر داشته باشند؛ گویی که این طبقه به فضایی اختصاصی برای پارک ماشین ها مبدل شده است.

البته گاهی شاهد بروز خلاقیت در طراحی فضاهایی از این دست هستیم که جای شکرش باقی است! خلاقیتی که پویا تر شدن فضای حیاط و ایجاد ترکیبی زیبا از فضای سبز، پارکینگ و راه پله را سبب می شود. مهم ترین ویژگی چنین طرح هایی، استفاده از مصالح و ایجاد ارتباط مستقیم بین پارکینگ و حیاط است؛ ارتباطی که برای انتقال نور طبیعی به درون فضای عموما تاریک و دلگیر پارکینگ در نظر گرفته می شود. در راستای تحقق این ایده، می بایست توجه داشت که می توان با استفاده از ایجاد فیلتر، مقدار و چگونگی ورود نور را کنترل کرد، تا از ورود یک‌باره و بیش از حد آن جلوگیری نمود؛ ضمن این‌که با تلطیف فضا، ترکیبی چشم نواز از نور و سایه را به وجود آورد.

چندی پیش شهرداری تهران با همکاری سازمان زیباسازی در اقدامی فرهنگی به مدت ۱۰ روز بیلبوردها و بنرهای تبلیغاتی را به نمایش آثار هنری اختصاص داد.در این اقدام حدود ۷۰۰ اثرهنری از هنرمندان ایرانی و خارجی در نقاط مختلف شهر، در معرض دید عموم قرار گرفت که می توان از آن به عنوان نقطه عطفی برای توجه هر چه بیشتر به هنر و هنردوستان در سطح عمومی یاد کرد. از اهداف اجرای این طرح می توان به تلطیف فضای پرهیاهو و چهره خسته شهر تهران و آشتی دوباره با هنر و آثار هنری و همچنین ترغیب مردم برای رفتن به گالری ها و موزه ها که جایگاه چندانی در برنامه های زندگی امروز ندارند، اشاره کرد.اما با وجود نقاط قوتی که موجبات تشویق دوستداران هنر را فراهم آورد، انتقاداتی نیز بر آن وارد شده است.  به گفته منتقدان؛ نمایش این آثار هنری در مکان های نامناسب مانند بزرگراه ها که  نه تنها شهروندان زمانی برای دیدن آنها ندارند بلکه باعث افزایش احتمال تصادفات نیز می گردد، از نقاط ضعف این طرح به شمار می رود و باید اینگونه آثار ارزشمند و منتخب هنری در فضاهایی که امکان مکث و تأمل برای افراد وجود داشته باشد مانند پیاده روها و مکان های تفریحی، به نمایش گذاشته شود.با وجود مشکلاتی که در اجرای این طرح با آن مواجهه بودیم، امید است با انجام اقداماتی مشابه و رفع ایرادات آن، شاهد ارتقای فضای فرهنگی پایتخت و از بین رفتن یکنواختی و ظاهر پرآشوب پایتخت باشیم.