نشریه خط

«بادیگارد» اولین فیلم سینمای ایران است که صاحب آرت بوک یا همان کتاب هنری شده است. هرچند تهیه و تولید کتاب‌های هنری، برای فیلم‌های مهم و اثرگذار در جریان سینمای جهان هم‌چون فیلم‌های دنباله‌دار «جنگ ستارگان»، به یک امر معمول بدل شده، اما این امر در جو کساد سینمای ایران یک اتفاق تفکر برانگیز و متعجب کننده است. 

آرت بوک‌ها در سینمای جهان و به ویژه هالیوود، صرفاً به نمایش عکس و توضیحات خلاصه نمی‌شوند؛ چرا که تولیدات سینمایی عظیم، در واقع مجموعۀ در هم تنیده‌ای از هنر، تکنولوژی و صنعت هستند و این کتاب‌ها برای انتقال برخی از این تجربیات و نوآوری‌ها و ثبت آن‌ها در حافظۀ هنری تاریخ، از جایگاه مهمی برخوردارند. 

مسلماً فیلم سینمایی «بادیگارد» با توجه به حجم پیش تولید و مراحل تولید، اثری گران و دارای ارز‌ش‌های فنی بسیار است؛ اما قطعاً در حوزۀ فیلم‌های فاخر و ارزشی سینمای ایران -با استناد به اثر پیشین حاتمی‌کیا و دیگر کارگردانان فعال در این عرصه- اولین نبوده و نیست. پس جای سؤال است که چرا پروژۀ تهیه و تولید کتاب هنری با این اثر کلید خورده و آیا این اتفاق نوید بخش ورود به یک مرحلۀ تازه در سینمای ایران است یا صرفاً یک اتفاق مقطعی است که نمی‌توان به جریان‌ساز شدن و تفکر پشت آن امیدوار بود؟ 

در کتاب هنری «بادیگارد» بیش از 562 عکس، کانسپت و استوری بورد از فیلم آورده شده و شرح تمامی جزئیات ساخت فیلم از مراحل اولیه تحقیق و نگارش فیلمنامه تا پایان مراحل فنی فیلم ذکر شده است. همچنین بخش دیگری از کتاب به شرح ساخت جلوه‌های ویژه و اکشن فیلم اختصاص یافته. گفتنی است کتاب هنری «بادیگارد» در ۱۷۲ صفحه و به مبلغ ۱۲۵۰۰۰ تومان، به زودی در تمامی کتاب‌فروشی‌های معتبر سراسر کشور توزیع خواهد شد.

شاید جایگاه و نقش دین در زندگی امروز برخی از ما به حاشیه رفته باشد اما یک اتفاق خوب هنری می‌تواند این ریسمان پاره را دوباره گره بزند تا دین پیوندی ناگسستنی با روزهای زندگی‌مان بخورد. اتفاقی که آن را با نام هنر‌های اسلامی می‌شناسیم و بیش‌ترین نمود آن را در معماری مساجد دیده‌ایم، و سایر هنرهای سنتی، همچون سفالگری، قالیبافی، نگارگری، کتاب آرایی و غیره را نیز شامل می‌شود. هرچند از دوران اوج هنرهای اسلامی عبور کرده‌ایم ولی همچنان آثاری با این مضمون تولید می‌شوند و البته عرصه‌های  هنری تازه‌تری برای بروز و ظهور آن ایجاد شده‌اند. گرافیک یکی از همین عرصه‌های نوپا است که می‌تواند هم به صورت مجزا و هم در قالب یکی از هنرهای سنتی، پیام آور مضامین و موضوعات مذهبی باشد. 

«مجموعه زیارت عاشورا»، تلاشی نو در عرصه تلفیق گرافیک با هنر سنتی کتاب آرایی است، که به همت کانون هنر شیعی و با سرپرستی مسعود نجابتی تدوین شده. در این کتاب سعی گردیده تا با حفظ هویت شناخته شده‌ی زیارت عاشورا، دیدگاه درستی از گرافیک و صفحه‌آرایی به نمایش گذاشته شود، به گونه‌ای که به لحاظ ترکیب خط و طراحی، قابلیت تبدیل شدن به یک اثر هنری را داشته باشد. از جمله نکات حائز اهمیت در این مجموعه، نوع رنگ‌بندی آن است؛ به طوری‌که رنگ‌های مورد استفاده در فراز‌های صلوات در جهت هماهنگ بودن با زیبایی شناسی الهی و بیان اثباتی آن است و رنگ‌های به کار رفته در فرازهای لعن، در جهت ابراز تنفر و دوری از دشمنانِ اولیا خدا است. 

توجه بر حفظ جنبه‌های هنری این مجموعه تا حدی است که وجه کاربردی آن تحت الشعاع قرار نگیرد، همچنین برآورد هزینه‌های تولید هم به گونه‌ای رعایت شده تا برای عموم مردم قابل تهیه باشد. در پروژه مجموعه زیارت عاشورا، سعی شده تا با طراحی مجدد و خوشنویسی اختصاصی «محمد‌تقی اسدی» کتابی نفیس و هدیه‌ای ارزشمند برای علاقه‌مندان تولید شود.

توجه به فضای مثبت و منفی در همۀ هنرها مهم است اما در گرافیک و بویژه صفحه آرایی، مهم تر؛ از این جهت که در این هنرها مخاطب و نیاز او نقشی پررنگ تر دارد. وجود فضای خالی در هر اثر هنری، اهمیت فضای پر را دوچندان کرده و توجه و تمرکز مخاطب را به آن جلب می نماید؛ ضمن اینکه در صفحه آرایی، وجود چنین فضایی، موجب آرامش بصری مخاطب نیز می شود و مطالعه را برایش آسان و شیرین می سازد. البته این امریست که به وضوح در صفحه آرایی مجموعه کتاب های "اختران" نادیده گرفته شده است. اگرچه طراح تلاش کرده با بهره گیری از تصاویر کوچک شخصیت های داستان در لابه لای متن و متناسب با محتوا، و همچنین در مواردی تغییر رنگ زمینه، از یکنواختی کسالت بار صفحات بی حاشیۀ متن کم کند، اما همچنان سطور طولانی که صفحه را از چهار سو، پر کرده و مجالی برای استراحت چشم مخاطب نمی گذارند آزاردهنده می نماید. همچنین قرار دادن شماره صفحات در لابه لای متن و در جاهایی متنوع و غیرثابت، مخاطب را سردرگم می کند. در مجموع می توان گفت که اگرچه این گونه از صفحه آرایی، خلاقانه به نظر می رسد اما چون هدف اصلی را مخدوش نموده، چندان ستودنی نیست. لازم به ذکر است مدیر هنری این پروژه علیرضا گلدوزیان، طراح گرافیک، کوروش پارسانژاد و صفحه آرا، شاپور حاتمی بوده است.

کوروش پارسا نژاد از جمله طراحانی است که نامش با کتاب و نشر عجین شده است. پرونده کاری اش را که ورق بزنیم پر است از سابقه همکاری او با مجلات و نشریات مختلف در مقام طراح گرافیک و صفحه آرا. این روز ها نیز نام او را روی جلد اغلب تولیدات کانون پرورش فکری می توان یافت. بی شک همین پر کاری او در زمینه نشر سبب شده تا بیش از هرچیز صفحه آرای قابلی باشد.

در یک نگاه صفحه آرایی های او همگی نمایشی هستند از چیدمان درست، زیبا و خلاقانه تصویر و نوشتار. همخوانی این چیدمان با درون مایه مجلات و کتاب ها قابل ستایش است. از جمله صفحه آرایی های او می توان به کتاب های رستم و سهراب، طوطی وبازرگان و علی و پیامبر اشاره نمود. این کتاب ها همگی به سفارش کانون و با درون مایه ای تاریخی تهیه شده اند. تمهیداتی که پارسا نژاد در صفحه آرایی این کتاب ها به خرج داده است همگی سبب شده تا با فضایی ایرانی، کهن و در عین حال امروزی و خلاقانه روبه رو باشیم.

صفحات این کتاب ها به شدت پویا و متناسب هستند. در اغلب آنها دو صفحه روبه رو به هم در تعامل مناسب بوده و از هم منفک و جدا در نظر گرفته نشده اند. تحرک کادرهای ایجاد شده، برش تصاویر و نحوه قرار گیری نوشتار از دیگر ویژگی هایی است که سبب شده تا مخاطب نوجوان با صفحاتی کسل کننده و بدون جذابیت رو به رو نباشد.

در مجموع تمهیداتی که پارسا نژاد برای القای فضای تاریخی به کار برده شامل عناصر گوناگونی است؛ بافت، کادربندی و نحوه قرار گیری نوشتار که فضای نگاره هاو چاپ سنگی های قدیمی را زنده می کند، از آن جمله اند. همچنین پارسا نژاد شیوه ی خاصی در نحوه ی استفاده از رنگ دارد، رنگ هایی که اغلب محدود اما پر انرژی به کار می روند.