نشریه خط

زیبارویان فرخاری یا بُتان فرخاری در ادبیات کهن فارسی و در اشعار شاعرانی‌ هم‌چون فرخی و عنصری، به عنوان شهره‌ترین زیبارویان جهان توصیف شده‌اند. منظور شاعران از فرخار چه بتکده‌ای در تبت باشد، چه شهری در تاجیکستان و یا شهرستانی در شمال افغانستان، اشاره به زیبایی‌ دارد. در این میان نمایشگاه عکس «نکورویان فرخار» نیز به نیم‌رخ زیبا و کمتر دیده شدۀ افغانستان می‌پردازد. 

در نمایشگاه عکس گروهی «نکورویان فرخار» که با نمایشگاه گردانی فاطیما حسینی و با همکاری سفارت افغانستان در تهران و موسسه بین المللی و فرهنگی اکو روز جمعه سوم آذر ماه در  موسسه فرهنگی اکو در تهران افتتاح گردید، بیش از ۶۰  اثر از ۱۶ عکاس معاصر افغانستانی و عکاسانی از آمریکا، اروپا، استرالیا و ایران گردآوری و به نمایش گذاشته شده است؛ تا با نگاهی به دور از جنگ، زیبایی‌های افغانستان را به نمایش بگذارند.

افغانستان، این سرزمین کهن هم‌چنان زیبا است؛ کشوری متشکل از قومیت‌های مختلف و تنوع چشم‌گیر چهره‌ها با آواهای گوناگون که در شعر و هنر و موسیقی تجلّی یافته‌اند، و این‌بار عکاسان نه به دنبال سیمای جنگ‌زدۀ این دیار، بلکه برای جلوه‌گری سیمای صلح آمیز آن آمده‌اند، تا از مردمانش بگویند. نمایشگاه عکس «نکورویان فرخار» با این نگاه شکل گرفته که این سرزمین در زیر آواری از مصیبت و دشواری همچنان نفس می کشد و زیبایی می‌آفریند. زیبایی‌ای که هم در سیمای آدم‌ها، هم در چشم‌اندازهای این سرزمین و هم در روح و جان این مردم پرتلاش و باهمت نهفته است؛ و فقط گوشه‌ای از آن در کادرهای متفاوت و نگاه زیباشناسانه عکاسان بازتاب یافته است.

دنیای غرب همواره با حجاب به عنوان یکی از نمادهای بارز جهان اسلام مخالف بوده و هست. از این‌رو سال‌های متمادی است که بسیاری از کشورهای غربی با وضع قوانینی محدود کننده‌ به دنبال نمود کمتر حجاب در کشورهای متمدنشان هستند تا بدین صورت از رسوخ اعتقادات اسلامی به کشورهایشان جلوگیری کنند. در همین راستا در سال ۲۰۱۴، تونی ابوت نخست‌وزیر استرالیا، طی سخنرانی در پارلمان این کشور علیه پوشیدن پوشیه (برقع) در اماکن عمومی اظهار نظر کرد، و همین امر سبب شد تا فابیان مویر، عکاس استرالیایی، با آنچه که در نگاه او اسلام‌ستیزی و هراس از مهاجران بود، مقابله کند.

او با دوربین خود ۱۶۰۰ کیلومتر در استرالیا سفر کرد و از یک زن که برقع آبی (پوشش زنان افغانی) بر تن داشت در مقابل دیدنی‌ترین مناظر طبیعی استرالیا عکس گرفت. فابیان مویر با این کار به دنبال نشان دادن این نکته بود که برقع و محیط زیست استرالیا می‌توانند هر دو مکمل یک‌دیگر باشند. پس از آن مویر در بخش دوم پروژه خود، این بار زن برقع پوش را در فضاهای شهری قرار داد. تصویر اصلی این پروژه، نشانگر یک زن با برقع آبی بود که در یک فروشگاه مقابل بطری‌های شیر ایستاده است. به گفته مویر تضاد رنگ آبی لباس زن و رنگ سفید بطری‌های شیر، اشاره‌ای به تضاد و ناسازگاری فرهنگ‌های مختلف در جوامع امروزی است. 

گفتنی است مجموعه نخست فابیان مویر با موضوع حجاب زنان مهاجر «برقع آبی در کشور آفتاب سوخته» است و مجموعه دوم این پروژۀ عکاسی نیز «برقع مدنی» (شهری) نام دارد؛ در این آثار هنرمند سعی کرده تا حجاب را از منظری جدید به مخاطبان غربی خود نشان دهد، و تا حدی تصویر جعلی را که رسانه‌های غربی- صهیونیستی سال‌ها به عنوان زن مسلمان به مخاطبان خود ارائه داده‌اند را از بین ببرد.

اداره کل آموزش همگانی معاونت اجتماعی نیروی‌ انتظامی، با هدف حمایت فرهنگی از توسعۀ عفاف و حجاب، اقدام به برگزاری دومین جشنواره «چادرهای آسمانی» با شعار پوشش و نجابت در رشته‌های پوستر و تصویرسازی نموده است.

محورهای دومین جشنواره چادرهای آسمانی عبارتند از: ۱- پوشش و امنیت فردی و اجتماعی؛ ۲- پوشش و فطرت انسان؛ ۳- پوشش و نجابت در ادیان و اقوام مختلف؛ ۴- پوشش و حجاب درطول تاریخ؛ ۵- عفاف و حجاب در عرصه‌های اجتماعی؛ ۶- حجاب زن در نگاه مرد؛ ۷- پوشش و سلامت خانواده؛ ۸- پوشش و سلامت جامعه؛ ۹- نقش پوشش در سبک زندگی اسلامی؛ ۱۰- پوشش و ارزش؛ ۱۱- حقوق شهروندی و پوشش؛ ۱۲- عفاف و حجاب، تحکیم ارزش‌ها؛ ۱۳- عفاف و آرامش روانی و ۱۴- عفاف و پوشش، حفظ کرامت و منزلت زن. گفتنی است هیأت داوران این دوره از جشنواره متشکل از صدیقه شاهوردی شهرکی، مهدی محمدی (اهورا) و مسعود نجابتی است.

همچنین پیش‌تر مهلت ارسال آثار از طریق سایت جشنواره تا ۱۵ تیر ۱۳۹۶ اعلام گردیده بود، اما این زمان با توجه به تمایل هنرمندان تا 30 مرداد ماه ۱۳۹۶ تمدید گردید. شایان ذکر است که ارسال آثار برای جشنواره، پس از ثبت‌نام و صرفاً از طریق سایت جشنواره امکان‌پذیر است و متقاضیان می‌توانند ازطریق سایت www.hejab.police.ir یا شماره تماس۶۳۹۸۳۹۹۲ – ۰۲۱ اطلاعات مورد نیاز را برای شرکت در جشنواره مذکور کسب کنند.

لالا ایسایدی (Lalla A. Essaydi)، هنرمند مراکشیِ ساکن نیویورک است، که عمده شهرت خود را به واسطه عکاسی از زنان عرب در فضای صحنه آرایی شده به دست آورده است. هرچند اَسایدی به زعم خودش در جستجوی بازتاب خویش در آثارش می‌باشد، اما جنسیت او بیش از هر مسئله دیگری در کارش تأثیر گذار بوده است. به طوری که عکس‌های او همواره ترکیبی از خوشنویسی اسلامی همراه با نمایش پیکر زنان است، در واقع مسئله هویت زن عرب مسلمان، دغدغه اصلی ایسایدی به شمار می‌آید. به همین سبب نیز می‌کوشد تا از زاویه دید خود در مقام یک زن هنرمند لیبرال، مسلمان و سنت گرا به آن بپردازد و مخاطبانش را به مقاومت در برابر کلیشه‌ها دعوت نماید.  

ایسایدی به واسطه تجربایتش از زندگی در مراکش، پاریس، عربستان و ایالات متحده آمریکا، با نگاهی فمنیستی به زن می‌نگرد و تمرکزش در به چالش کشیدن سه مفهوم مهم مذهب، فرهنگ و جنسیت است. 

با توجه به تحصیلات ایسایدی در دو رشته نقاشی و عکاسی، او بهترین استفاده را از فضا کرده؛ به طوریکه زنان در عکس‌های او به واسطه فضایی که در آن قرار گرفته‌اند تعریف می شوند و خود دارای هیچ هویت مستقلی نیستند. در واقع فضا، البسه و خطوط شبه عربی که هم‌چون رسم حنا گذاری، سر تا پای زنان را پوشانده، وجود یک زن عرب مسلمان را شکل می‌دهند و همگی به نوعی استعاره‌ای از شخصیت منفعل زن در جامعه عربی-اسلامی هستند که بدین شکل زن را در خود محصور کرده‌اند. 

در عمدۀ عکس‌های او شخصیت‌های اصلی با آن چشمان سیاه سرمه ‌کشیده‌شان چنان به لنز دوربین خیره شده‌اند، که گویی در تلاش‌اند تا با نگاه خود حرف‌هایشان را به گوش مخاطبان غربی‌شان برسانند. هر چند این نگاه منجمد و سرد نسبت به شخصیت زن در جوامع اسلامی، مقرضانه و به دور از واقعیت است، اما نوع نگاه ایسایدی را می‌توان متأثر از زندگی در مراکش و به ویژه عربستان سعودی و مقایسه آن با فضای کشورهای غربی دانست. چرا که در کشور بسته و متحجری هم چون عربستان حقوق زن در ابتدایی‌ترین سطوح نیز نادیده گرفته می‌شود. 

با این حال مخاطبان آثار ایسایدی در برخورد با عکس‌های او مسلماً نگاه او را به کل جوامع اسلامی بسط می‌دهند و آن را صرف یک کشور یا یک فرهنگ خاص نمی‌بینند و مسبب آن را نیز مذهب و فرهنگ برآمده از آن به حساب می‌آورند. فضای آثار ایسایدی و نوع نگاه یک جانبه‌ او را می‌توان در آثار دیگر هنرمندان زن مسلمان ساکن در کشورهای اروپایی و به ویژه ایالات متحده نیز مشاهده کرد. 

حال سوال اصلی این‌جا است که چرا عده‌ای از هنرمندان زن رشد یافته در کشورهای اسلامی در برخورد با فضای فرهنگی و هنری غرب، در عوض تعمق در ریشه‌های فرهنگی – مذهبی خویش و پرورش آن‌ها در فضای جدید، مقهور جاذبه‌های فرهنگ غرب می‌شوند و با استفاده‌ی ابزاری و شبه روشنفکرانه از مذهب، فرهنگ و جنسیت خود، می‌کوشند تا بر موج هنری اسلام ستیزی در غرب سوار شوند و به این شکل خود را مطرح سازند؟

کمپانی غربی می‌خواهد پول دربیاورد، کی، کجا و چه‌گونه بودن‌ش زیاد مهم نیست اگرچه که گاهی اهداف فرهنگی‌ش را در لفاف اقتصاد برآورده می‌کند. برند دولچه و گابانا یا همان D&G معروف این‌بار اولین مجموعه‌ی اسلامی‌اش را رونمایی کرده است. بازار ۲۶۰ میلیارد دلاری فعلی و ۴۸۰ میلیارد دلاری سال‌های آینده‌ی پوشاک در کشورهای مسلمان، هر شرکت و طراح و صاحب صنعتی را وسوسه می‌کند تا به انحاء مختلف این سرمایه‌ی بالقوه را در دست بگیرد. دولچه گابانا سعی کرده تا ذائقه‌ی پوشش زن مسلمان و به طور خاص عرب را بفهمد و رنگ،‌جنس و نحوه‌ی عمل‌کرد لباس‌ها را متناسب با آن طراحی کند. رنگ‌های مات و سنگین مثل سفید و سیاه و بژ در وهله‌ی اول به لباس‌ها ظاهری آشنا داده و نمی‌گذارد که این مشتری‌های غالبا ثروت‌مند به راحتی آن را پس بزنند. اما طراحان این کمپانی پرحاشیه ظاهرا خیلی هم فضای زنان را در کشورهای عربی نشناخته‌اند. طراحی لباس‌های نیمه شفاف به شکل توری هم‌راه با پوشش کامل سر و بالاتنه ترکیب عجیبی را به وجود آورده که با فیگورهای خاص مدل‌‌ها عجیب‌تر نیز شده‌اند!

استفاده از موتیف‌ها و تزئینات شرقی، دو رنگ متضاد تیره و روشن و ساختار یک‌پارچه‌ی این عباهای زنانه، آن‌ها را به عرف این محصولات نزدیک کرده است. این دومین مجموعه‌ای است که دولچه گابانا ویژه‌ی یکی از فرهنگ‌های شرقی طراحی می‌کند، کیمونوهای ژاپنی و اکنون عباهای عربی. اگرچه این لباس‌های پرکار و گران‌قیمت مشتری خاص خودش را در کشورهای عربی دارد و بعید است که در کشورمان به طور عام مورد استقبال قرار گیرد، اما این جدیت طراحان مُد نشان از هجوم قریب‌الوقوع اقتصادی-فرهنگی شرکت‌های غربی به بازار پوشاک مسلمانان دارد، همان‌طور که پنج شرکت معروف دیگر نیز وعده‌ی رونمایی در رمضان آینده را داده‌اند.

با این توصیفات جریان مد و لباس اسلامی-ایرانی که در دهه‌ی گذشته مورد توجه مسئولین داخلی قرار گرفته، باید جدی‌تر شده و تکلیف خود را روشن کند. بعضی جشن‌واره‌های شعارزده‌ی داخلی و بعضی شوهایی که به کلی فلسفه‌ی حجب و حجاب را زیر سوال می‌برند دوای بازار پرآسیب ما نیستند. شاید جشن‌واره‌ی مد و لباس فجر در روزهای نزدیک ما را کمی به آینده‌ی این میدان فرهنگی-اقتصادی مهم امیدوار کند.

خوانش‌های سخت و سنگین از متون دینی، باعث فاصله گرفتن عامه‌ی جامعه از معارف دین و به تبع آن محروم ماندن از این گنجینه‌ی ارزش‌مند است. به خصوص در عصر فعلی و برای جوان‌ترها که دائما در معرض تصاویر پر رنگ و لعاب و بیانی جذاب و ساد‌ه‌اند. صفحه‌ی «بچه شیعه باس..» همان‌طور که از نامش پیدا است در پی به روزآوری جملات معصومین (ع) برای عامه‌ی مردم است. شخصیت‌های کارتونی که متناسب با حدیث انتخابی با یک‌دیگر تعامل می‌کنند تا به انسان‌های گونه‌گون جامعه‌ی ما چه‌گونه زندگی کردن را بیاموزند. طراحی شخصیت‌ها بر اساس تیپ‌ها و ظاهرهای متفاوت موجود در جامعه، مقبولیت زیادی را برای این صفحه‌ی اینستاگرامی پدید آورده است. آدم هایی که گاهی به انسان‌های آرمانی رسانه‌های رسمی بی‌شباهت‌ند اما مسلمان‌اند و به دنبال عمل به دستورات زنده‌گی.
تصویرسازی‌های این مجموعه با سبک‌های متفاوتی انجام شده است و تصاویر تزئینی ابتدایی رفته رفته جای خود را به تصویرسازی داستانی با کاراکترهای انسانی داد. بیش‌ترین چالش این مجموعه با حالات و فیگور کاراکترها و در کارهای اخیر با چهره‌پردازی آن‌ها بوده است. حالات نامتعارف به خصوص در تصویر کردن خانم‌ها جای بحث بسیاری دارد اما ضعف چهره‌پردازی و عدم تناسب با مفهوم مورد نظر در بعضی کارهای اخیر بیش‌تر به چشم می‌آید.

کتاب بازخوانی یک مداخله مدرن: کشف حجاب نوشته فاطمه صادقی برای عکاسان و تاریخ پژوهان از این نظر قابل تامل است که قضاوت و بررسی یک واقعه تاریخی را نه بر اساس نوشته¬های تاریخ نگاران و قضاوت¬های شخصی آنان، بلکه تنها از طریق یک شاهد ( دوربین) که آن روزها در دل وقایع حضور داشته انجام می¬دهد.شاهدی که عکس¬هایی به مثابه اسناد تصویری برایمان به جا گذاشته است تا از ورای سالها، خود با خواندن عکس¬ها زوایای پنهان واقعه¬ی کشف حجاب را کشف کنیم. این کتاب به بررسی مناسبات میان عکاسی و قدرت می¬پردازد.