نشریه خط

پوستر سی و ششمین دورۀ جشنواره جهانی فیلم فجر با طرحی از علی خورشیدپور در روز ۲۷ بهمن‌ماه سال ۹۶ رونمایی شد. این پوستر اگر چه به لحاظ بصری در ادامۀ نگاه فرهنگی هویتی  پوسترهای دو دورۀ گذشته جشنواره جهانی فیلم فجر است و طراح از یک عکس سیاه و سفید و کلاسیک استفاده نموده، اما عکس انتخاب شده برای پوستر امسال نه عکسی از یک اثر سینمایی، بلکه عکسی متعلق به دورۀ قاجار است، که این امر به نوعی با جمله نقش بسته بر پوستر با عنوان «در آستانه ۱۲۰ سالگی سینمای ایران» ارتباطی مفهومی دارد. چرا که دوربین فیلمبرداری از دورۀ مظفرالدین‌شاه قاجار به ایران وارد شد و همین امر آغازگر فصل تازه‌ای از هنر با نام سینما، در ایران گردید. 

پوستر امسال جشنواره عکسی از دو کودک قاجاری است که با حالتی جدی و تاحدی رسمی با البسه‌ای نو و فرنگی‌مآب چشم در چشم دوربین دوخته‌ و مؤدبانه ایستاده‌اند تا این‌گونه به استقبال میهمانان داخلی و خارجی سی و ششمین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر بروند. گفتنی است جشنواره امسال، از ۳۰ فروردین تا ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۱۹ تا ۲۷ آوریل ۲۰۱۷) به دبیری سید رضا میرکریمی در تهران برگزار می‌گردد.

مسابقه سینمای سعادت بخشی از جشنوارۀ جهانی فیلم فجر است که در آن ۱۵ فیلم بلند و ۱۵ فیلم کوتاه حضور دارند و یک سیمرغ زرین بهترین فیلم و پنج سیمرغ سیمین در رشته‌های کارگردانی، فیلم نامه، بازیگر مرد، بازیگر زن و جایزه ویژه دستاورد هنری در یکی از زمینه‎‌های فیلمبرداری، تدوین، موسیقی، طراحی لباس و یا طراحی صحنه اهدا می‌شود.

پوستر امسال این بخش از جشنواره را حمیدرضا بیدقی طراحی نموده است. در این پوستر نیز ایدۀ اصلی متأثر از جملۀ «در آستانۀ ۱۲۰ سالگی سینمای ایران» شکل گرفته و دارای نگاهی نوستالژیک و کلاسیک می‌باشد. یک دوربین چوبی قدیمی پیچیده شده در پارچه‌ای گران‌بها با طرح گل مرغ، که در گوشۀ سمت چپ بالایی آن لنز دوربین خودنمایی می‌کند و در آن تصویر دو کودک خردسال به کار رفته در پوستر اصلی جشنواره به چشم می‌خورد. 

پوستر امسال بخش مسابقه سینمای سعادت اگر چه در نگاه نخست ساده به نظر می‌رسد، اما به سبب برخی نکته سنجی‌های طراح، هم‌چون بهره‌گیری از عکس پوستر اصلی و یا پارچه‌ای با طرحی معروف از دورۀ قاجار، ارتباط ظریفش را با پوستر اصلی جشنواره و هدف اصلی جشنوارۀ سی و ششم، که همانا ۱۲۰ سالگی سینمای ایران است، حفظ نموده و از این‌رو بازگو کنندۀ یک هویت ایرانی با نگاهی جهانی می‌باشد. گفتنی است سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر ، از ۳۰ فروردین تا ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۱۹ تا ۲۷ آوریل ۲۰۱۷) به دبیری سید رضا میرکریمی در تهران برگزار می‌گردد.

سمیرغ جشنوارۀ سی و ششم فیلم فجر، امسال بسیار زودتر از همیشه بر فراز سینمای ایران به گردش درآمد و نظرات مثبت و منفی بسیاری را به سوی خود جلب نمود. هرچند حمیدرضا بیدفی گرافیست‌ جوان و خوش آتیۀ کشورمان، که طراحی پوستر چند دورۀ گذشته جشنواره جهانی فیلم فجر را عهده‌دار بوده، پوستر جشنواره فیلم فجر امسال را هم طراحی نموده است، اما با این حال پوستر سیمرغ نشان جشنوارۀ سی و ششم نیز در عین سادگی مثال زدنی‌اش، نتوانست نظر بسیاری از منتقدان را به خود جلب نماید. 

هویت بصری، یکی از مهمترین فاکتورها در طراحی پوسترهای جشنواره‌ای است، به طوری که نوعی پیوند دهندگی میان پوستر و جشنواره را شکل می‌دهد؛ چرا که هر دو لازم و ملزوم یکدیگر می‌باشند و صرفاً پوستر در جهت معرفی جشنواره تعریف نمی‌شود، بلکه بخشی از هویت و تاریخ جشنواره نیز به حساب می‌آید. به طوری‌که با نگاه به پوسترهای ادوار مختلف یک جشنواره می‌توان به یک وحدت بصری و خط فکری منسجم و مشخص و مرتبط با رویکرد جشنواره دست یافت. اما این امر به سبب فقدان مسائل بسیاری هم چون دارا نبودن رویکردی واحد و یا نبود گردانندگانی مشخص و ثابت، همواره جشنوارۀ فیلم فجر و بسیاری دیگر از جشنواره‌های دولتی را با نوساناتی رو به رو کرده است. از این رو یک طراح به تنهایی قادر به رفع همۀ این نقص‌ها و رسیدن به طرحی جامع و کامل نیست. 

در این میان به سبب وسعت یافتن راه‌های ارتباطی و مطالعۀ تصویری آثار هنری مختلف در کمترین زمان ممکن، هر چند ایده‌یابی با سرعت بیشتری انجام می‌پذیرد، اما خلاقیت کمتر از گذشته مورد توجه قرار می‌گیرد. چرا که ذهن هنرمند به مرور زمان به بانک عظیمی از تصاویر و ایده ها بدل می‌گردد که مشابه همه‌چیز را در خود دارد و هنرمند گاه بی آنکه خود بخواهد یا حتی بداند، از همان حساب بانکی برداشت می کند و اثری مشابه یا کپی از یک ایده را اجرا می نماید. از این‌رو در جهان معاصر، خلاقیت بیش از پیش به گوهر نایابی بدل گشته که جای خالی‌اش در هنر معاصر ایران نیز به وضوح پیداست.

حال با همۀ این تعاریف شاید بتوان طور دیگری به پوستر بیست و ششمین جشنوارۀ فیلم فجر نگریست و طراح آن را کمتر نقد کرد، زیرا اگر چه نام او به پای پوستر جشنوارۀ فیلم فجر امسال نوشته شده اما یک جریان فرهنگی هنری عظیم و ریشه‌دار  در شکل‌گیری چنین اثری دخیل بوده‌اند که هنرمند نیز گاه خواسته و گاه ناخواسته به آن تن داده است. 

با آغاز اکران نوروزی فیلم سینمایی «ماجرای نیمروز» به کارگردانی محمدحسین مهدویان، سری جدید پوستر‌های این فیلم نیز که توسط «آتلیه طراحی سه در چهار» اجرا شده، در محیط‌های شهری و فضای مجازی منتشر گردیده است. 

«ماجرای نیمروز» در ارتباط با سازمان مجاهدین خلق و ترورهای سال شصت می‌باشد و بعد از «سیانور» دومین فیلم سینمایی مهم با موضوعیت این سازمان است که در چند سال اخیر ساخته شده و با استقبال تماشاگران نیز مواجه گردیده است. 

هر چند طراحی پوسترهای هر دو این آثار بر عهدۀ آتلیه طراحی سه در چهار بوده؛ اما بر خلاف شباهت کلی در مضمون، در ایده و اجرای پوسترها با فضایی کاملا متفاوت رو به رو هستیم. به طوری‌که بر خلاف رنگ‌های خنثی و کهنه‌نمای فیلم «سیانور» و تأکید بر دو رنگ زرد و سفید؛ در پوسترهای «ماجرای نیمروز» شاهد تأکید بر رنگ قرمز هستیم، که به نوعی بیانگر ترورهای بیرحمانۀ سال ۱۳۶۰ است. 

در این اثر ایدۀ استفاده از پوسترهای سریالی، به نوعی تداعی‌گر حس حرکت و رفتن به دل‌ واقعه است. به طوریکه نخستین پوستر رسمی فیلم «ماجرای نیمروز» نمایی است از کلبه‌ای سرخ بر دیوار آجری سفید رنگی که تصویر سایه مانندِ پنج مرد، (که به نوعی قهرمانان اصلی فیلم هستند) در میان آن دیده می‌شود. پوستر دوم و سوم فیلم نیز در همین راستا و بر اساس ایدۀ پوستر اول طراحی و منتشر شده‌اند. به طوری که پوستر دوم در ادامه پوستر نخست است و تنها چهره و هیکل پنج مرد اصلی فیلم دیده می‌شود و پوستر سوم نیز نمای نزدیک‌تری از کلبه سرخ است. به همین سبب نیز رنگ زمینه به جای سفید به قرمز تغییر پیدا کرده و چهره بازیگران هم از نمایی نزدیک‌تر دیده می‌شود. 

اما با نزدیک شدن به زمان اکران، پوستر‌های دیگر فیلم «ماجرای نیمروز» نیز منتشر شده است. این پوسترها از لحاظ ایده شکلی متفاوت از سری اول پوسترها دارند، و به لحاظ تکنیک اجرا نیز بیشتر یادآور پوستر فیلم‌های دهۀ ۵۰ می‌باشند. در واقع استفاده از تصاویر طراحی گونه تأکیدی است بر وجه تاریخی فیلم و به کارگیری رنگ قرمز نیز مضمون جنایی اثر را آشکار می‌سازد، تا مخاطبان بیش از پیش در حال و هوای آن روزها قرار گیرند.

پوستر سی و پنجمین دورۀ جشنواره جهانی فیلم فجر کمی زودتر از آغاز جشنواره و پس از انتشار عکسی از این پوستر در جشنواره برلین رسانه‌ای گردید. 

حمیدرضا بیدقی گرافیست و طراح شناخته شدۀ کشورمان، که سال گذشته نیز طراحی پوسترهای این جشنواره را عهده‌دار بود، امسال نیز پوستر بخش‌های مختلف جشنواره را طراحی و اجرا نموده است. پوستر اصلی این دوره از جشنواره براساس یکی از عکس‌های مجموعۀ «برف» اثر زنده‌یاد عباس کیارستمی طراحی شده است، تا علاوه بر ادای دین و یادی از این هنرمندِ بین‌المللی سینمای کشورمان، اشاره‌ای نیز به بُعد جهانی سینمای ایران باشد.

همچنین تصویری از زنده یادکیارستمی در جریان پشت صحنۀ فیلم «زندگی و دیگرهیچ» که توسط مینا زیوری به ثبت رسیده، به همراه جمله خانۀ دوست اینجاست به عنوان پوستر بخش بزرگداشت زنده‌یاد عباس کیارستمی ارائه شده است.

علاوه بر این‌ها، سه پوستر دیگر نیز به شکلی کاملاً متفاوت برای بخش‌های سینمای سعادت، جلوه گاه شرق و نمایش های ویژه، توسط حمیدرضا بیدقی طراحی شده است. در این پوسترها بیدقی کوشیده تا با ترکیب تصاویری از آثار هنرهای سنتی ایران مانند کاشی‌کاری، فلزکاری، حجاری و... فضای بین المللی جشنواره را تا حدی ایرانیزه نماید. هرچند ایدۀ اولیه این پوستر‌ها بدیع به نظر می‌آیند، اما عدم هماهنگی مضامین سینمایی با روح این آثار باعث شده تا مخاطبان با تصاویری غریب روبرو شوند که اگر به تنهایی و بدون عنوان جشنواره فیلم فجر ارائه شوند قابل تشخیص نیستند. در این بین هرچند بازسازی کلاکت به عنوان یک ابزار سینمایی در قالب یاد شده اشاره ای به ماهیت سینمایی این جشنواره دارد اما عدم سنخیت میان اجزاء تصویر با فرم مستطیل شکل کلاکت، نه تنها هویت کلاکت را مخدوش کرده بلکه کلیتی نه چسب و سؤال برانگیز ایجاد نموده که هیچ وجه سینمایی در آن به چشم نمی‌خورد و نه تنها برای مخاطبان داخل، بلکه برای میهمانان خارجی نیز قابل اداراک نیست.

در پایان لازم به ذکر است که جشنواره جهانی فیلم فجر از اول تا هشتم اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ به دبیری رضا میرکریمی در پردیس چارسو برگزار می گردد.

در سال نود و پنج «رهایی از بهشت» تنها اثر انیمیشن حاضر در بخش رقابتی جشنواره سی و پنجم فیلم فجر بود، که ساخت آن قریب به چهار سال از مرحله‌ ایده پردازی تا اتمام تولید به طول انجامید. این اثر سینمایی که توسط انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس تهیه شده، هرچند در ظاهر دربارۀ زندگی نویسندۀ داستان‌های کمیکی است که ناگهان وارد فضای داستان‌هایش  می‌شود، اما در واقع به نوعی روایتگر زندگی شهید دکتر مصطفی چمران است، که با زندگی وی در آمریکا و لبنان آغاز و سپس در ایران دنبال می‌شود.

نکته برجسته و اصلی این اثر، برخورداری از یک خط داستانی قوی و جذاب است، که در کنار اجرایی قابل قبول، توانسته «رهایی از بهشت» را نسبت به سایر انیمیشن‌های ایرانی ساخته شده در چند سال اخیر به اثری شاخص بدل نماید. داستانی که به نظر می‌رسد به دلیل وجود شخصیت‌های خاص و جهانی و به نوعی غریبه، به تصویر کشیدن آن نه تنها دشوار است بلکه فقط درقالب انیمیشن میسر و ممکن می‌باشد. 

گفتنی است در ساخت این اثر سینمای از دو تکنیک دو بعدی و سه بعدی درجهت تفکیک فضاهای قصه استفاده شده است. همچنین گرافیک و فضای کلی اثر شبیه به نقاشی است، به طوری‌که در بخش‌هایی از کار شاهد استفاده از تاش‌های نقاشی با آبرنگ در فضای سه بعدی هستیم. در واقع سازندگان برای رسیدن به چنین نکته‌ای، بعضی از نشانه‌های تصویرسازی کتاب‌های نقاشی را وارد فضای سه بعدی نموده و گرافیکی شبیه به کتاب‌های کُمیک، اما متحرک خلق نموده‌اند.

انیمیشن سینمایی «رهایی از بهشت» به کارگردانی علی نوری اسکویی که در بخش مسابقۀ این دوره از جشنواره فیلم فجر حضور داشت، درنهایت با بی‌مهری تمام از سوی برگزارکنندگان در بدترین زمان ممکن در جشنواره به نمایش درآمد و متاسفانه با وجود داشته‌های فراوان مورد بی‌توجهی هیأت داوران قرارگرفت. چنان که حتی کارگردان اثر در یادداشتی از عوامل خود برای شرکت در این جشنواره عذرخواهی نمود!

هر چند همواره در طول جشنواره فیلم فجر این فیلم‌ها و منتقدان هستند که یکه‌تازی می‌کنند؛ اما در این میان رونمایی از پوستر فیلم‌ها در حضور عوامل، ‌یکی از مراسمات جنبی جشنواره فیلم فجر در ادوار مختلف به حساب می‌آید که جایی برای معرفی طراحان پوستر فیلم‌ها است، فیلم‌هایی که معمولا عامه مردم صرفاً نام بازیگران سرشناس و کارگردان آن را می‌دانند و بس. به همین سبب مراسم رونمایی از پوستر فیلم‌ها در طول جشنواره غنیمتی است، تا هر چند کم اما اندکی جدی به پوستر و طراحان پوستر فیلم پرداخته شود.

در نگاهی کلی به پوستر فیلم‌های حاضر در جشنواره سی و پنجم فجر می‌توان گفت که طراحان پوستر ‌‌ این دوره از جشنواره در نسبت با سال گذشته از رویکرد چهره محوری تا حدی عقب نشینی کرده‌اند و مضمون را دستمایه اصلی طراحی پوستر‌ فیلم‌هایشان قرار داده‌اند. 

پوستر فیلم‌هایی هم‌چون «ماجرای نیمروز»، «بیست و یک روز بعد»، «ویلایی‌ها» و «سوفی و دیوانه» از جمله آثاری هستند که از چهره محوری پرهیز کرده‌اند و با نگاهی گرافیکی و استفاده از عناصری هم‌چون رنگ‌، طرح و عکس به سمت مضمون‌گرایی گام برداشته‌اند. اما در این میان برخی آثار در نیل به اهداف خود که همانا انتقال محتوا و جذب مخاطب می‌باشد، به سبب ترکیب‌بندی منسجم و هماهنگی اجزا پوستر، موفق‌تر از سایر پوسترهای هم رده‌ی خود عمل کرده‌اند. 

در گام بعد شاهد پوسترهایی هستیم که صرف تاکید خود را بر چهره بازیگران نگذاشته‌اند، بلکه از آن در جهت انتقال پیام و مضمون فیلم بهره برده‌اند. از جمله این پوستر‌ها می‌توان به «کوپال»، «سد معبر»، «یک روز بخصوص» و «ایتالیا ایتالیا» اشاره داشت. اما تعداد بسیاری از پوسترها به همان روال سابق بر چهره محوری تاکید کرده‌اند و کمتر به سراغ چاشنی تازگی و خلاقیتی رفته‌اند. از جمله این آثار باید «بدون تاریخ، بدون امضا»، «آباجان»، «خانه» و بسیاری از پوستر فیلم‌های جشنواره امسال فجر را نام برد.