نشریه خط

بسیاری از هنرمندان در خلق آثارشان امضا مشخصی دارند، به این معنا که مخاطب با دیدن اثر آن ها می تواند خالق اثر را حدس بزند. این نکته از نظر بعضی مثبت است و از نظر بعضی دیگر منفی. اما به نظر نگارنده خلاقیت هرچند ناموفق باشد قابل تحسین و جذاب است. ابراهیم حقیقی گرافیست صاحب نامی است که در سال ۱۳۲۸ متولد شده، وی تحصیلات خود را در رشته ی معماری ادامه داده ولی عمده فعالیت هایش در زمینه ی گرافیک بوده است. حقیقی پنجم آذر ماه، ۲۵امین نمایشگاه انفرادی اش را با عنوان نقش غلط در گالری «آ» برگزار کرد. این نمایشگاه که مجموعه ی جدید او با محوریت یکی از غزل های حافظ است، می توان گفت نوعی تایپوگرافی است. حقیقی در مصاحبه ای ادعا کرده که این آثار با دیگر آثار قبلی اش فرق می‌کند و حروف، نوشتار و فرم کاملا متفاوت با آثار دیگر تصویر شده اند. این در حالی است که در نگاه اول اینگونه بنظر نمی آید. مخاطبی که با آثار قبلی حقیقی آشنا باشد با دیدن اولین تابلو بدون هیچ زحمتی متوجه می شود که خالق اثر کیست. نوع نوشتار، همان فونت حقیقی است که در بسیاری از پوستر ها و تایپوگرافی های تا قبل از این هم استفاده شده. تنها تعدادی از آثار که روی نوشته ها با تاش های سفید پوشیده شده کمی متفاوت ترند.

در هر حال حتی اگر این آثار خیلی هم متفاوت نباشند، چشم نواز و زیبا هستند. در برخی از آثار هماهنگی بین مفهوم، نوع رنگ گذاری، ترکیب بندی حروف و کلمات از نظر بصری موزون و به قاعده است.

امسال هم پوستر بیست و هشتمین دوره از نمایشگاه کتاب تهران چنگی به دل نمی زند. گویی پوستر رویداد هایی از این دست همیشه محکوم به ضعف هستند. پوستر امسال در یک نگاه کلی، زیبا و چشم گیر نیست هر چند ایده تبدیل کتاب به عدد بیست و هشت خوب است و نسبتا هم مناسب اجرا شده اما اتفاق جدیدی به نظر نمی رسد ضمن اینکه جایگیری خوبی هم در پوستر ندارد. به طور کلی بزرگترین ایراد پوستر درترکیب بندی آن است؛  باکس بندی نوشتار در بالای صفحه و بافت پس زمینه با عدد بیست و هشت هیچ کدام با هم سنخیت و وحدت ندارند و پوستر تکه پاره به نظر می رسد. نوع انتخاب رنگ ها و تکنیک اجرای پوستر هم به این تکه پاره بودن دامن می زند. عدم تاثیر شعار نمایشگاه امسال در این پوستر هم محل ایراد بعدی است. هرچند که تقریبا در این بیست و هشت دوره کمتر طراحی تلاش نموده تا شعار هر سال را در طراحی خود منعکس کند. 

با اینکه نام طراحان مطرحی در کارنامه پوسترهای نمایشگاه کتاب دیده می شود اما نتیجه کیفی پوستر های این چند سال با  این اسامی چندان هماهنگ نیست وجای سوال است که چرا پوستر بعضی از رویدادهای دولتی اینگونه با بی مهری مواجه می شود. اینکه ایراد از طراح است یا سفارش دهنده بحث مفصلی است اما آنچه در اینجا حائزاهمیت است بزرگ بودن بعضی از این اسامی است و این انتظار را به وجود می آورد که در این سالها تلاش خود را برا ی تغییر ذائقه کارفرمایان کرده باشند. هرچند نمونه های خوب هم در این میان بوده اند اما میزان کم آنها دلخوری را در قشر فرهیخته هنری باقی می گذارد؛ چرا که اینگونه رویداد های فرهنگی مسلما فرصت خوبی برای آشتی گرافیک با عموم مردم است تا جایگاه واقعی خود را میان مسئولین و مردم بیابد اما متاسفانه این همه بی توجهی حقیقتا کم لطفی است و نتیجه اش هم چیزی نیست جز فرو رفتن بیشتر این حرفه در باتلاق جشنواره ها.

آغازی پر انرژی همراه با افول در گذر زمان ، توصیفی  است که با یک نگاه کلی به پوسترهای نمایشگاه کتاب تهران می توان بیان کرد .این افول هم به کیفیت اجرای پوسترها مربوط می شود و هم به خلاقیتی که جایش خالی است.در حالی که چنین رویدادهایی ویترینی هستند برای نمایش خلاقیت،رشد و هویت طراحی گرافیک ایران، اما متاسفانه این نکته جز در معدودی از این پوسترها دیده نمی شود. دراغلب این پوسترها به اشاره ای دم دستی به شکل کتاب و شعار هر دوره اکتفا شده است. البته نا گفته نماند که طراحی پوستر برای  نمایشگاهی با مخاطبین گسترده و در سطوح فرهنگی مختلف بسیار دشوار است به ویژه آنکه موضوع مشترک این پوسترها یک رویداد تکرار شونده است که نوآوری و خلاقیت را مشکل می کند.

با این حال نسپردن کار به کاردان در این سالها منجر شده تا با مجموعه ای نا امید کننده رو به رو باشیم؛ در این میان پوستر بیست و هفتمین دوره از رویکردی متفاوت خبر می دهد که از نمونه های گذشته بسیار مناسب تر و خلاقانه تر است؛ رویکردی که امیدواریم امسال در پوستر بیست و هشتمین دوره نیز شاهد آن باشیم.

گفتنی است طراحی پوستر بیست و هشتمین دوره از نمایشگاه کتاب تهران به ابراهیم حقیقی سپرده شده است.از طراحان  پوستر سالهای گذشته این رویداد می توان به علی دیوان دری ،سیاوش فانی ،طاها فکوری،محسن یوسفی و ... اشاره نمود.

پس از انتقادات گسترده و حتی تمسخرآمیزی که پیرامون نخستین پوستر سی و سومین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به راه افتاد؛ در اتفاقی کمتر دیده شده، بلافاصله دبیر جشنواره فراخوان تازه ای را برای طراحی پوستر تئاتر فجر اعلام کرد. بالاخره در عصر روز شنبه ۲۷ دی‌ماه، هیأت انتخاب، متشکل از قباد شیوا، ابراهیم حقیقی، احمد محیط طباطبایی، ابراهیم حسینی (مسئول بخش پوستر جشنواره) و امیر اسمی (رییس انجمن طراحان پوستر خانه تئاتر) پس از بررسی و رأی گیری از میان طرح‌های رسیده به دبیرخانه، نهایتاً اثر امیر رجبی را‌ به عنوان پوستر جدید جشنواره تئا‌تر فجر برگزیدند.
امیر رجبی طراح پوستر امسال جشنواره تئاتر، دارای مدرک کارشناسی بازیگری از دانشکده هنر و معماری است و در کارنامه گرافیکی اش، تجربه همکاری هایی با کارگردانان شناخته شده ای چون حمیدرضا نعیمی و آرش دادگر به چشم می خورد؛ اما جای سؤال است که چرا یک طراح جوان و با تجربه، برای طراحی پوستر جشنواره ای بین المللی، به سراغ کپی کاری رفته است؟ و جای تعجب دارد که چگونه استادان عرصه تجسمی متوجه چنین تقلید فاحشی نشده اند؟! در حالیکه با یک سرچ تصویری ساده می‌توان به اصل تصویر دست یافت.
طراح پوستر یک هنرمند هلندی به نام Franck Nederstigt است؛ که هنرمند ایرانی با اقتباسی کپی گونه از اثر وی و ادغام آن با طرح سنتی پیش ساخته ای که از سایت freedesignfile.com برداشته، به همین سادگی پوستر جشنواره بین المللی تئاتر فجر را آماده ارائه کرده است و به همین خوشمزگی مو سپید کردگان عرصه گرافیک هم متوجه آن نشده اند یا شاید هم زیر سبیلی از آن گذشته اند! قابل تأمل است که معضل تئاترهای به اصطلاح فست فودی حالا گریبان گیر پوسترهای تئاتر، آن هم در جدی ترین رویداد وابسته به این عرصه شده است؛ درحالی که پوستر یک جشنواره به منزله ویترین آن به حساب می آید!

کدام پوستر مناسب دیوار شماست؟ 

اگر حتی تصور کردنش هم سخت است؛ اما تصورکنید می خواهید یکی از پوسترهای 32 دوره جشنواره فیلم فجر را به عنوان تحفه بر دیوار اتاقتان بزنید. آن وقت شما جای من، کدام را انتخاب می کردید؟

تصمیم سختی است؛ اما می شود با نگاهی به پوسترها، از اولین تا به امروز، کمی فرآیند این تصمیم را بهبود بخشید.

چیزی که در اولین سال ها بارز است و از دوره چهارم به طور مشخص ادامه می یابد، تلاش طراحان در استفاده از سمبل ها و نشانه هایی است که بتوانند هویت ایرانی را با مفهوم سینما پیوند بزنند. هرچند این پیوند به درستی جواب نمی دهد، زیرا هنرمند در پی رسیدن به معناشناسی، از مخاطب شناسی باز مانده است.  گرافیست باید بتواند معنای مشخص مدنظرش را، از طریق تصویر به مخاطب منتقل کند.

چسباندن گل و برگ های ختایی، شاخه های اسلیمی، آینه کاری ها و یا نگارگری ها به عنوان هویت ایرانی، در کنار عنصر تکراری نگاتیو، فضای پر عنصر و کسالت باری را باعث شده، که تمرکز را از مخاطب می گیرد و هیچ تأثیری بر نگاه او ندارد. تنها اثر شاخص این دهه، مربوط به دوره نهم است. حقیقی با طراحی سیمرغی از نگاتیوهای رنگی، دیگر سراغ عناصر اضافی نرفته و از سیمرغ ایرانی به عنوان ایده اصلی پوسترش استفاده کرده. هرچند این نگاه تازه نتوانست مسیر تازه ای را ایجاد کند و سال بعد ابراهیم حقیقی هم پای در همان راه قبلی نهاد؛ تا باز هم پوسترهایی را ببینیم که نه جذاب اند و نه تازگی دارند، اما ما به آنها لقب پوستر داده ایم تا به دیوار بزنیمشان!