آثار تاریخی تمدن‌های بزرگ در دوره‌های مختلف همواره منبع الهام هنرمندان بوده است. یکی از قسمت‌های بزرگ آثار هنری ایران اشیا سفالی است که در دوره‌های مختلف از فرازوفرودهای جامعه تأثیر گرفته است. جدای از ویژگی‌های فنی، بحث بر روی فرم‌ها و اشکال به‌کاررفته برای تزیین این اشیا بسیار گسترده است. موزه‌ی ملی ایران، گنجینه‌ی بزرگ از این اشیا تاریخی است. در سالن دوران اسلام تنوع زیادی از آثار سفالی به چشم می‌خورد که کاربردهای متنوعی داشته‌اند. تعداد زیادی از این اشیاء، برای کاربردهای روزمره بوده‌اند و تعدادی نیز جنبه‌ی آیینی و رمزی داشته‌اند. هنرمند سفالگر در هر دوره‌ای با توجه به نوع کاربرد، طبقه‌ی اجتماعی سفارش‌دهنده و نیز علایق خود، طرح و نقشی زیبا بر روی این اشیا و ظروف ایجاد کرده است. شاید برای هنرمند امروز جالب باشد که چطور این هنرمندان با این گستردگی و تنوع و نیز ظرافتی خیره‌کننده این آثار را می‌آفریده‌اند. بسیاری از این ظروف به نوشته‌هایی مزین شده‌اند که یا آیات و روایت‌های اسلامی بوده است و یا اشعار شاعران بزرگ زمان خود که عمدتاً دارای مضامینی چون بخشندگی خداوند و روزی‌رسان بودن او و آرزوی خیروبرکت برای دارنده ظرف بوده است.
نقوش گیاهی در هم و تصویر حیوانات مختلف و موجودات اساطیری، ازجمله دیگر نقوش این ظروف است که نشان از وسعت الهام گیری هنرمندان دوران اسلامی از دوره‌های پیش از خود و نیز فرهنگ‌های هم‌جوار بوده است. در صدر اسلام کمتر این‌گونه فرم‌ها به چشم می‌خورد و ظروف سفالی ساده‌تر و عمدتاً با خط کوفی تزیین می‌شده‌اند. در قرون متأخرتر، تصویر مجالس بزم و رزم، صورت‌ها و نقوش هندسی و اسلیمی از دیگر فرم‌هایی است که به‌صورت نقاشی زیر لعاب، نقش برجسته و یا با تکنیک‌های دیگر اجرا می‌شده است. ولی چیزی که توجه بیننده را به بعضی از این ظروف جلب می‌کند، استفاده از فرم‌های انتزاعی است که نمونه‌های آن کمتر به چشم‌خورده است. این فرم‌ها که گاهی به شکل تکرارشونده در کل ظرف و گاهی تنها به‌صورت حاشیه در لبه ظروف یا وسط آن نقش شده‌اند، چهره‌ای متفاوت از هنرمندان دوران اسلامی به تصویر می‌کشد.
بسیاری از این نقوش و فرم‌ها، آن‌قدر نو و تازه به نظر می‌رسند که انسان به‌سختی باور می‌کند این اشیا مربوط به قرن‌ها پیش هستند و در دورانی خلق‌شده‌اند که ارتباطات گسترده‌ی امروزی وجود نداشته است؛ و این خود نکته ایست که اگر موردتوجه هنرمندان معاصر کشورمان قرار گیرد، می‌تواند منجر به خلق آثاری شود که نه‌تنها در ایران بلکه در جهان نیز منحصربه‌فرد باشد.
فرزین خاکی
