حمله عراق به مناطق مسکونی و غیر نظامی از روز سوم جنگ شروع شد. شهر اهواز اولین هدف غیر نظامی در جنگ بود که در ۲ مهر ۱۳۵۹ توسط نیروی هوایی عراق بمباران شد. ارتش عراق در آن روزها طی سلسله عملیاتی، مناطق مسکونی در تهران، زنجان، همدان، بستان، تبریز، بروجرد، دورود، اندیمشک، دزفول، رامهرمز، آبادان، رشت، اصفهان، نهاوند، مریوان، بانه، پیرانشهر و صالح‌آباد را مورد حمله قرار داد و تعدادی زیادی از هموطنانمان را به خاک و خون کشید.
بسیاری از عکاسان با حضور در خط مقدم جبهه به ثبت صحنه های درگیری نظامیان پرداختند اما در این بین عکاسانی هم بودند که حاشیه های جنگ را به تصویر کشیدند. گاهی حواشی یک واقعه عمق یک فاجعه ای مانند جنگ را بیشتر نمایان می کند. برخی از عکاسان مانند بهمن جلالی با نگاهی مستند و بسیاری دیگر با نگاهی ژورنالیستی و گزارشی از جنگ عکاسی کرده‌اند. عکس‌های بهمن جلالی از ویرانه های بمباران آبادان نگاه مستند جلالی را برای ثبت واقعه جنگ نشان می‌دهد. در این عکس ها اگرچه حضور آدم های زخمی و دردمند را نداریم اما بیینده وقتی با بیمارستان ویرانی مواجه می‌شود می‌تواند لحظه بمباران و صحنه‌های دلخراش آن را تصور کند.
همانطور که در عکس‌ها می‌توان دید از جمله مشکلات اجتماعی که پس از حمله صدام به شهرها و روستاهای کشور، گریبان‌گیر مردم شد می‌توان به مهاجرت اجباری گسترده، بی‌سرپرست شدن بسیاری از خانواده‌ها، فروپاشی بسیاری از خانواده‌ها، فقر و بیکاری اشاره کرد. ایجاد دوگانگی فرهنگی و شخصیتی، گسترش حاشیه‌نشینی، گسترش جمعیت شهرهای مهاجر‌پذیر و کمبود خدمات و امکانات متناسب با جمعیت افزوده شده و هم چنین درگیری‌های پراکنده میان مهاجرین و ساکنان بومی این شهرها و بروز بزهکاری از جمله این آثار است. البته وفاق و همدلی مردم در پذیرش مهاجرین و مردم جنگ زده مثال زدنی است. آن روزها مردم روستاها و شهرهای اطراف بخشی از فضای خانه‌ها و حتی درآمدشان را با مهاجران تقسیم کردند. این ویژگی و خصلت ایرانیان از منظر علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی نیاز به بررسی و تاًمل بیشتری دارد. صیف الله صمدیان، فرنود، آلفرد یعقوب زاده، صیاد، ارژنگ، غلامرضا دادبین، کامران جبرئیلی، رضا مرادی، فرهومند، مسعود معین پور، حسین ارقامی، بهروز مهرام ، علیرضا فرزین و... از جمله عکاسانی هستند که به ثبت و پوشش تصویری حواشی جنگ و غیرنظامیان در جنگ پرداخته اند. عکس‌هایی که در ادامه می‌بینید متعلق به برخی از این عکاسان است.
بهروز مهرام
